het vrouwenstandpunt van de staatkundig - DSpace at Open ...

dat zij tegen iedereen gelden, niet alleen tegenover de staat. In overeenstemming met die
gedachte werd in de eerste verklaringen waarin grondrechten waren opgenomen niet alleen
bescherming geboden tegen het optreden van de overheid, maar werd er ook een garantie in
gezien tegen machtsuitoefening in het algemeen, ook tegen ongelijkheid en onvrijheid op grond
van bijvoorbeeld allerlei heerlijke rechten. 44 In deze visie vormen de rechten van de mens van
oudsher fundamentele beginselen die aan de algemene maatschappelijke positie van
individuele burgers ten grondslag liggen. Dit impliceert dat zij zowel tegenover de overheid als
tegenover particulieren kunnen worden ingeroepen. Niettemin werd de
grondrechtenproblematiek tot voor kort altijd als een publiekrechtelijke aangelegenheid
beschouwd. Dit uitgangspunt is in Nederland tot de zestiger jaren zelden ter discussie gesteld.
Sindsdien is het probleem van de horizontale werking echter steeds meer in de belangstelling
komen te staan. De oorzaken hiervan worden in de literatuur in verband gebracht met onder
meer de volgende factoren: toenemende aandacht voor de rechten van de mens, sociaaleconomische
ontwikkelingen en vervaging van rechtsgebieden. 45
Heeft het gelijkheidsbeginsel ook horizontale werking? Mag een politieke partij met een
beroep op godsdienst vrouwen van het lidmaatschap uitsluiten? Mag een kerk vrouwen uit het
geestelijk ambt weren? Het vraagstuk welke vormen van discriminatie in het maatschappelijk
leven moeten worden tegengegaan, is uiteindelijk van politieke aard, en wordt sterk beïnvloed
door godsdienstige en levensbeschouwelijke inzichten. Hier dient in beginsel de wetgever het
voortouw te nemen. 46 Via wetgeving werkt het gelijkheidsbeginsel wel tussen burgers onderling.
De rechtspraak past artikel 1 Gw zelden als zodanig in horizontale verhoudingen toe, doch wel
in verband met de afweging van belangen in privaatrechterlijke verhoudingen. 47 De Hoge Raad
is enkele malen bijna terloops uitgegaan van horizontale werking van art. 1 Gw (en art. 26
IVBPR): HR 7 mei 1993, NJ 1995, 259 en HR 13 januari 1995, NJ 1995, 430. Uit die arresten
kunnen, volgens HR 20 oktober 1995, NJ 1996, 330, geen verdere conclusies worden
getrokken over de omvang en betekenis van horizontale werking van die artikelen. In het arrest
Van Pelt/Martinair aanvaardde de Hoge Raad in 2004 opnieuw horizontale werking van art. 1
Grondwet, in een geschil tussen een groep piloten en hun werkgever betreffende
leeftijdsdiscriminatie. 48 In de literatuur zijn de meningen over horizontale werking van het
discriminatieverbod verdeeld. Kortmann is van oordeel dat art. 1 van de Grondwet ‘bijzonder
problematisch’ is, indien het in horizontale betrekkingen wordt toegepast. 49 Van Bijsterveld
daarentegen wijst erop, dat het hele recht doordrongen is van het beginsel dat aan art. 1 ten
grondslag ligt, en dat reeds lang voor de totstandkoming van art. 1 Grondwet en de Algemene
wet gelijke behandeling ‘het in art. 1 besloten rechtsbeginsel een rol speelde in de verhouding
tussen burgers onderling’. 50
De vooropstelling van het discriminatieverbod in de Grondwet betekent niet dat het
belangrijker is of voorrang heeft boven andere grondrechten; er is geen hiërarchie tussen
grondrechten. 51
Wat betreft de rechterlijke toetsing aan de diverse, al dan niet in art. 1 GW genoemde
discriminatiegronden, kan worden opgemerkt dat deze varieert van zeer strikt tot nogal losjes. 52
44 e
Monopolistische bevoegdheden, voorheen uitgeoefend door bijzondere personen en voor een deel nog in de 19 en
twintigste eeuw uitgeoefend. N.E. Algra en H.R.W. Gokkel, Fockema Andreae’s Verwijzend en verklarend juridisch
woordenboek, Groningen: Wolters-Noordhof 1999.
45
Akkermans, Bax en Verhey 2005, p. 174 en 175.
46
Van der Pot e.a., 2006 p. 311.
47
Bovend’Eert 2004, p.8.
48
HR 8 oktober 2004, NJ 2005, 117.
49
Kortmann 2001, p. 393..
50
S.C. van Bijsterveld, artikel 1, in: Koekkoek 2000, p. 69.
51
Fey, Kellerman en Nieuwboer 2004, p. 51.
52
Ten aanzien van art. 1 Gw en art. 26 IVBPR heeft de CRvB in zijn uitspraak van 4 november 1993, AB 1994, 213
overwogen dat onderscheid op een van de in die artikelen genoemde gronden ‘suspecter’ is en daarom strikter getoetst
moet worden, dan onderscheid op een andere grond.
15