het vrouwenstandpunt van de staatkundig - DSpace at Open ...

hiertoe. 61 De toetsing aan het EVRM door de verschillende Nederlandse rechterlijke instanties
geschiedt in grote trekken op analoge wijze. 62
De vraag die zich vervolgens aandient is, of het discriminatieverbod ook horizontaal,
tussen private personen, toepasselijk is.
Het begrip ‘horizontale werking’ is op verschillende wijzen te omschrijven, afhankelijk
van het uitgangspunt dat gekozen wordt. Gaat men uit van de aard van de rechtsverhouding
dan kan horizontale werking van grondrechten gedefinieerd worden als de werking van
grondrechten in privaatrechtelijke verhoudingen. Hier is dus het onderscheid tussen een
publiekrechtelijke en een privaatrechtelijke rechtsverhouding van doorslaggevende betekenis.
Het praktische verschil tussen deze twee benaderingen zit vooral in de positie van de
overheid. Als men let op de aard van de rechtsverhouding dan kan in een bepaalde situatie ook
van horizontale werking sprake zijn als er een overheidsorgaan bij betrokken is. De overheid
kan immers ook als privaatrechtelijke rechtspersoon deelnemen aan het rechtsverkeer.
Neemt men daarentegen de aard van het rechtssubject als uitgangspunt, dan is er
alleen sprake van horizontale werking in rechtsverhoudingen waar geen overheidsorgaan bij
betrokken is. Van horizontale werking was immers dan alleen sprake indien het ging om de
werking van grondrechten tussen burgers onderling. 63
Dit verschil in terminologie en de consequenties daarvan voor de rol van de overheid
heeft de grondwetgever bij de grondwetsherziening van 1983 doen besluiten om horizontale
werking te definiëren als: de werking van grondrechten tussen burgers onderling. De voorkeur
van de grondwetgever hing nauw samen met zijn standpunt ‘dat de overheid in elke relatie
waarin zij tot de burger kan staan – derhalve ook in privaatrechtelijke rechtsbetrekkingen – de
grondrechten in acht dient te nemen’. 64 Dit standpunt werd gedragen door de overweging dat
publiekrechtelijke en privaatrechtelijke rechtsfiguren zozeer met elkaar samenhangen dat een
daarop gebaseerd criterium voor de gelding van grondrechten niet hanteerbaar is. Bovendien
zou een verschil in dit opzicht kunnen leiden tot willekeur en rechtsongelijkheid, omdat de
overheid eerder zijn toevlucht zou kunnen nemen tot privaatrechtelijke constructies, wanneer de
beschikbare publiekrechtelijke middelen niet tot het gewenste resultaat zouden leiden. 65
De doorwerking van grondrechten in de horizontale verhoudingen kan op verschillende
wijzen en ook in meer en minder vergaande mate plaatsvinden. Daarbij zijn vijf schakeringen
van horizontale werking te onderscheiden. De minst vergaande is wellicht de opdracht aan de
wetgever of de overheid om een nader geformuleerd belang of beginsel ook in particuliere
verhoudingen te verwezenlijken; dat is het geval met de instructienormen die men gewoonlijk bij
de sociale grondrechten aantreft. Iets verder gaat de grondrechtsnorm, die zich niet alleen tot
de wetgever richt maar zich ook aan de rechter presenteert als een belangrijke waarde waarvan
de rechter de invloed ondergaat bij de interpretatie van privaatrechtelijke regels of begrippen.
Vervolgens kan het grondrechtzelfstandig een rechtsbelang uitdrukken, dat de rechter bij de
afweging van belangen mede in aanmerking moet nemen. Nog weer verder gaat een
grondrecht, dat de uitdrukking is van een rechtsbeginsel waarvan de rechter slechts op
zwaarwegende gronden mag afwijken. Ten slotte kan het grondrecht beogen zich dwingend
aan de rechter op te leggen en slechts die afwijkingen toe te staan, welke tot een
grondwettelijke beperkingsclausule herleidbaar zijn.
In de beschreven benadering is geen plaats meer voor de gedachte, dat de
grondrechten of alle in het geheel niet of alle op dezelfde wijze en in dezelfde mate in de
horizontale verhoudingen zouden doorwerken. Dit impliceert dat ook ten aanzien van onze
grondwettelijke grondrechten, evenals ten aanzien van de verdragrechten, bij de vraag naar de
61
Henrard 2006, p. 222-228.
62
Van der Pot 2006, p. 276.
63
Bijl. Handelingen II 1975/76, 13 872, nr. 3, p. 15.
64
Bijl. Handelingen II 1975/76, 13 872, nr. 3, p. 15.
65
Akkermans, Bax en Verhey 2005, p. 176 en 177 en J. Boesjes, ‘De horizontale werking van grondrechten’, NJB 8
september 1973, nr. 29, p. 910 en 911.
18