het vrouwenstandpunt van de staatkundig - DSpace at Open ...

6.2. Artikel 8 van de Grondwet
Dit artikel luidt: Het recht van vereniging wordt erkend. Bij de wet kan dit recht worden
beperkt in het belang van de openbare orde.
Bij het recht van vereniging gaat het primair om een enigszins duurzaam
samenwerkingsverband gericht op een bepaald doel. Hoewel de grondwetsherziening van 1983
daarover geen duidelijkheid verschaft, mag worden aangenomen dat het grondwettelijk begrip
‘vereniging’ ruim moet worden opgevat. Het grondwettelijk verenigingsbegrip betreft vooral de
(vorm van) organisatie waarin mensen kunnen samengaan. Het is ruimer dan het begrip
vereniging in het BW; er hoeft niet noodzakelijkerwijs sprake te zijn van rechtspersoonlijkheid.
Of er sprake is van een vereniging in grondwettelijke zin staat derhalve los van de vraag of de
desbetreffende organisatie in privaatrechtelijke zin bevoegd is aan het rechtsverkeer deel te
nemen. De criteria voor een vereniging in de zin van het BW zijn echter dermate ruim dat bij
een organisatie van personen al snel, zij het beperkte, rechtspersoonlijkheid moet worden
aangenomen. Artikel 2:26 BW bepaalt dat een vereniging een rechtspersoon is met leden, die
bij meerzijdige rechtshandeling wordt opgericht met het oog op een bepaald doel. Deze
formulering maakt het moeilijk zich een vereniging voor te stellen die geen rechtspersoonlijkheid
bezit. 224 De doelen van vereniging kunnen zeer divers zijn. Art. 8 beschermt politieke
verbanden, maar ook organisaties voor economische bedrijvigheid en diverse andere
samenwerkingsverbanden van burgers. Van praktisch belang is of en in hoeverre organisaties,
zelfstandig en onder een eigen naam, aan het rechtsverkeer kunnen deelnemen. Daarvoor is
een privaatrechtelijke regeling inzake rechtspersoonlijkheid getroffen die bijvoorbeeld ook
religieuze of politieke organisaties omvat. De mogelijkheid een rechtspersoon in het leven te
roepen is belangrijk voor een effectieve uitoefening van de verenigingsvrijheid. 225
Beperking; de belangrijkste bescherming die de beperkingsclausule van art. 8 Gw biedt,
is dat delegatie is uitgesloten. Beperkingen kunnen slechts bij wet in formele zin worden
gesteld. Aan de wetgever is echter geen scherpe grens gesteld. Een stelsel van voorafgaand
verlof is niet uitgesloten. De beperking dient wel plaats te vinden in het belang van de openbare
orde. 226 In het kader van de grondswetswijziging van 1983 heeft de regering bij de wijziging van
dit artikel getracht te verduidelijken wat moet worden verstaan onder ‘strijd met de openbare
orde’. Hieraan bestond behoefte omdat dit begrip in de jurisprudentie doorgaans zeer ruim
wordt opgevat (‘vanuit maatschappelijk oogpunt onaanvaardbaar’). Volgens de regering is
sprake van strijd met de openbare orde, indien het gaat om ‘handelingen, die inbreuk maken op
de algemeen aanvaarde grondvesten van ons rechtsstelsel’. 227 De beperkingen inzake het
recht zoals zich dit meestal voordoet, namelijk in de vorm van een rechtspersoon, zijn vervat in
het Burgerlijk Wetboek en het Wetboek van Strafrecht. Het tweede boek van de BW regelt de
rechterlijke verbodenverklaring en ontbinding van rechtspersonen. Volgens art. 2:20, eerste lid,
moet de rechtbank op vordering van het OM een rechtspersoon verboden verklaren en
ontbinden, indien haar werkzaamheid in strijd is met de openbare orde. Art. 140, tweede lid, Sr.
bepaalt dat deelneming aan de voortzetting van de werkzaamheid van een rechtspersoon die
bij onherroepelijke rechterlijke beslissing verboden is verklaard en deswege is ontbonden,
strafbaar is. 228
Het zal duidelijk zijn dat uit staatsrechterlijk oogpunt vooral de verenigingsvrijheid van
politieke partijen van belang is. Deze vallen onder hetzelfde regime als andere verenigingen. Dit
wijst erop dat de wetgever politieke partijen ziet als maatschappelijke organisaties en niet als
224 Akkermans, Bax en Verhey 2005, p. 77.
225 Koekkoek 2000, p. 138.
226 Koekkoek 2000, p. 138.
227 Akkermans, Bax en Verhey 2005, p. 79.
228 Kortmann 2001, p. 425.
58