het vrouwenstandpunt van de staatkundig - DSpace at Open ...

verdragsbepalingen op dit punt hetzelfde kunnen gelden als voor de grondwettelijke
grondrechten.
De regering beschouwde de vraag of bepalingen die niet een ieder verbindend zijn
horizontale werking hebben, als ‘een vraag van terminologische aard’. In veel gevallen zijn
dergelijke bepalingen geformuleerd in de vorm van een verplichting voor de verdragsstaten om
een bepaald grondrecht te realiseren. Indien de uitvoering van deze verplichting gevolgen heeft
voor de verhouding tussen burgers onderling, dan is dit in de brede begripsopvatting van de
regering een vorm van horizontale werking. In deze opvatting was immers als minst vergaande
wijze van horizontale werking genoemd de opdracht aan de wetgever of de overheid om een
bepaald grondrecht ook in de particuliere verhoudingen te verwezenlijken.
In het internationale recht is horizontale werking van verdragsbepalingen in principe niet
mogelijk. Het internationale recht is een rechtsgebied waarin hoofdzakelijk staten als
rechtssubject kunnen optreden. Het individu speelt daarin een ondergeschikte rol. Maar ook in
verdragen waarin het individuele klachtrecht is toegekend kan in beginsel geen klacht worden
ingediend over het gedrag van particulieren; alleen de gedragingen van staten kunnen daarbij
ter discussie worden gebracht. Wel zijn er dergelijke gevallen indirecte wegen te construeren,
waarbij gedragingen van individuele burgers aan de kaak kunnen worden gesteld. De klager
kan in de procedure het standpunt innemen dat de staat voor de bestreden gedragingen
verantwoordelijk moet worden gesteld, omdat de staat verzuimd heeft adequate wetgeving tot
stand te brengen om bepaalde door particulieren veroorzaakte misstanden te voorkomen. Ook
zou gesteld kunnen worden dat de nationale rechter op grond van een onjuiste toepassing van
het betreffende verdrag een bepaalde verdragsschending toelaatbaar heeft geacht. Voor het
handelen van het orgaan ‘rechter’ is de staat aansprakelijk te stellen. In sommige gevallen is zo
een indirecte vorm van horizontale werking ook in het internationale recht mogelijk. 68
Wat betreft de horizontale werking van het EVRM lijkt het op het eerste gezicht dat het
EHRM zich daar moeilijk over te kunnen uitspreken. Klachten kunnen op grond van art. 34
EVRM immers alleen worden ingediend tegen staten en derhalve niet tegen particulieren. Er
zijn echter verschillende manieren waarop de doorwerking van grondrechten in
rechtsverhoudingen tussen burgers onderling, op indirecte wijze via een handelen of nalaten
van de staat, bij het EHRM aan de orde kan worden gesteld.
In de meeste gevallen komt de horizontale werking in Straatsburg aan de orde via het
leerstuk van de ‘positieve verplichtingen’. Daarmee wordt bedoeld dat de staten verplicht
kunnen zijn om het effectieve genot van een vrijheidsrecht te verzekeren door bepaalde
maatregelen te treffen. De staat wordt dan het verwijt gemaakt ten onrechte niet te hebben
ingegrepen om een bepaald recht in de verhoudingen tussen burgers onderling te
beschermen. 69
Wat betreft het antwoord op de vraag of het discriminatieverbod ex art. 14 EVRM ook
horizontaal, tussen private personen toepasselijk is, kan worden gezegd dat het aan de ene
kant in het algemeen aanvaard is dat niet elke ongelijke behandeling in de particuliere sfeer
ontoelaatbaar is. Aan de andere kant valt er ook iets te zeggen voor de bescherming van de
individuele vrijheid eigen keuzes te maken. De afweging over de toelaatbaarheid van dergelijke
ongelijke behandeling zal per geval moeten worden beoordeeld. Het uitgangspunt zou dan zijn
dat een ongelijke behandeling in de privé-sfeer gerechtvaardigd moet worden, waarbij deze
rechtvaardiging getoetst wordt via analoge lijnen/principes. Met andere woorden, ook
particulieren mogen geen ongerechtvaardigd onderscheid maken, maar de grens van wat
ongerechtvaardigd is, ligt niet helemaal hetzelfde als bij de overheid. Op grond van het
bovenstaande geldt voor de internationale normen inzake het gelijkheidsbeginsel, zoals artikel
14 EVRM, in ieder geval dat hun afdwingbaarheid op het internationale vlak beperkt is tot de
zogenoemde indirecte horizontale werking; via het leerstuk van de positieve plichten van staten
68 Akkermans, Bax en Verhey 2005, p. 185 en 186.
69 Bellekom e. a. 2007, p. 353 en 370.
20