Narratief verband - CWI

8 HOOFDSTUK 1. DE PERNICIEUZE PLOT
taalgebruik (retoriek). De troop die hier een centrale rol speelt is personifica-
tie: de fabula krijgt antropomorfe kenmerken toegedicht. De personificatie
van de fabula 1 is bij Boris Tomashevsky (1965) voor het eerst merkbaar.
Voor de formalisten is de causale relatie tussen de eenheden van de fabula
(gebeurtenissen) vanzelfsprekend en deze zorgt voor samenhang. De intro-
ductie van het concept kunstgreep transcendeert echter het fabulaniveau en is
een duidelijke contingentiestrategie. Na de tekst van Tomashevsky besluit ik
met een recentere tekst van Peter Brooks: Reading for the Plot: Design and
Intention in Narrative (1984). Brooks probeert de samenhang in narratieve
teksten vanuit een psychoanalytisch kader te begrijpen.
Om de notie van plot te onderzoeken in narratieve teksten, is het een eer-
ste vereiste om de gebruikte termen duidelijk te definiëren. In Narratology:
Introduction to the Theory of Narrative onderscheidt Mieke Bal drie niveaus
in narratieve teksten: tekst, story en fabula (5). De tekst bestaat uit zinnen,
passages en nog grotere gehelen. Deze teksteenheden zijn, hoewel arbitrair,
makkelijk te identificeren door te wijzen naar de tekst zelf. De gebeurtenissen
waaruit de fabula bestaat, zijn eveneens eenvoudig te identificeren omdat ze
in de tekst zijn weergegeven: de gebeurtenissen zijn denotata van de tekst.
De story kan nu gezien worden als een mediërend niveau tussen de tijd van
de tekst en de tijd van de fabula, dat wil zeggen: de story is een functie die
de lineaire tijd van de tekst (verteltijd) op de (verondersteld) lineaire tijd
van de fabula afbeeldt. Dit heeft enkele belangrijke consequenties voor de
kennis van de lezer met betrekking tot de fabula (aangenomen dat de lezer
lineair van begin tot eind leest). In Figuur 1 is de relatie tussen tekst en
fabula uitgebreid weergegeven. De bovenste as representeert de tijd van het
tekstniveau (verteltijd). De onderste as geeft de fabulatijd weer (102). De
horizontale lengte van de blokken geven een tijdsduur aan. De verbindende
lijnen geven de relatie tussen een stuk tekst en een proces aan. Merk op
dat in het geval van achronie (97) er wel een fabula-element wordt veronder-
1 Ik gebruik de termen uit Bal (1997), omdat ze mij vertrouwder zijn en om verwarring
met het later door Brooks (1984) ontwikkelde concept plot te voorkomen. Door zowel
Tomashevsky (1965) als Shklovsky (1965) worden de termen story (fabula) en plot (story)
gebruikt, althans in de door mij gebruikte vertalingen.