Narratief verband - CWI

Hoofdstuk 2
Paranoia
Het begrip paranoia zoals het in de volksmond gehanteerd wordt, heeft in
de moderne psychologie minder te betekenen dan de populariteit van de
term doet vermoeden. In het standaardwerk voor psychologische diagnos-
tiek wordt paranoia onder de persoonlijkheidsstoornissen gerekend, waarbij
“een diepgaand wantrouwen en achterdocht ten opzichte van anderen waar-
door hun beweegredenen worden geïnterpreteerd als kwaadwillig” (Beknopte
handleiding bij de diagnostieke criteria van DSM-IV 1995) het centrale ken-
merk is.
In de meer populaire vorm heeft het begrip vaak de meer algemene bete-
kenis van het zien van verbanden die er volgens een heersende ideologie niet
zijn. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in achtervolgingswaan. Meestal worden
hallucinaties niet gerekend tot het ziektebeeld van paranoia. De paranoïcus
die voelt dat hij achtervolgd wordt, interpreteert een gewone voorbijganger
als achtervolger, maar beeldt zich die niet in. Hoewel het begrip in de hui-
dige psychologie nauwelijks meer aandacht krijgt, heeft het begrip een groot
cultureel gewicht. Iedereen weet wat het betekent om ‘paranoïde’ te zijn.
Paranoia verbiedt contingentie. Contingentie verwijst naar de toevallig-
heid van een gebeurtenis. Contingente gebeurtenissen hebben geen reden;
de geschiedenis had net zo goed anders kunnen lopen. Voor de paranoïcus
heeft elke gebeurtenis betekenis. Gebeurtenissen hebben die betekenis, om-
dat de wereld samenspant. Elk voorval dat op de weg van de paranoïcus
komt, is onderdeel van één groot complot. Lijders aan paranoia hallucineren
23