Narratief verband - CWI

BESLUIT 59
De ziener thematiseert de (on)mogelijkheid van contingente gebeurtenis-
sen in verhalen. Aan de ene kant is alles voorzien in de roman, zowel door
de allesoverziende verteller, als door de ‘ziener’ Pieter LeRoy. Aan de an-
dere kant moet diezelfde LeRoy van alles in het werk stellen om de liefde
tussen Dick en juffrouw Rappange voor elkaar te krijgen. En aan het eind
is nog niet helemaal duidelijk of deze onderneming wel helemaal geslaagd is.
De lezer laat zich gewillig heen en weer slingeren in de dynamiek die LeRoy
als metafoor voor de kunstenaar kenmerkt. Ook de lezer moet aannemen
dat gebeurtenissen in de fabula zowel voorzien zijn (deterministisch) als met
moeite teweeggebracht (contingent).
We kunnen niet anders concluderen dan dat we ons in hetzelfde par-
ket bevinden als de hoofdpersonages Cleever en LeRoy. De verhalen blijken
namelijk vooral aan kracht te winnen wanneer we het drama dat de protago-
nisten ondergaan, opnieuw opvoeren. Net als Cleever ziet de lezer verbanden
die onweerlegbaar zijn, maar desondanks niet aan te tonen zijn door naar de
tekst te wijzen. De verbanden die Cleever ziet zijn even arbitrair als de ver-
banden die de overige personages uit het verhaal menen waar te nemen. En
net als LeRoy is de lezer afhankelijk van een ambivalente houding ten opzich-
te van het verloop van de fabula om de roman ten volle te kunnen waarderen.
De liefde van Dick en Rappange moet tegelijkertijd voorzien zijn (anders was
LeRoy geen ziener) én teweeggebracht zijn door LeRoy als kunstenaar.
Voor de interpretatie van Paranoia en De ziener heb ik onder andere
gebruik gemaakt van twee mythes: die van Orfeus en die van Oidipous. Be-
kijken we de in totaal vier verhalen van een afstandje dan blijken zij alle
volgens een vast ‘contingentie’-patroon te verlopen. Tabel 3 geeft dit sche-
matisch weer. Het patroon bestaat uit drie delen. Ten eerste is er een contin-
gente gebeurtenis die een personage of lezer ertoe brengt de verhaalwereld te
interpreteren. Deze interpretatie is gestructureerd op een manier die veron-
derstelt dat er een narratief verband bestaat tussen de gebeurtenissen in die
verhaalwereld. De vooronderstelling van het narratief verband is het tweede
deel van het patroon. Tenslotte leidt deze manier van interpreteren uitein-
delijk tot de dood of een afscheid. Alle vier de verhalen allegoriseren op een
bepaalde manier de misleiding of het bedrog dat het narratief verband in zich