Narratief verband - CWI

in de ogen’. Deze beschrijving is voorzien van de bijstelling ‘vermoedelijk,
want men zag geen ogen’. Wie zijn ‘men’? De externe verteller vertoeft niet
in de wereld van het verhaal, maar als hier met ‘men’ personages bedoeld
worden, dan zou dat betekenen dat niemand de ogen zag. Daarbij komt dat
de blik zich vermoedelijk meer in het hoofd uitdrukt dan in de ogen, dus de
alwetende verteller is niet zo alwetend als het lijkt. Ondanks dat de verteller
vanuit een soort godsperspectief de verhaalwereld beschrijft, lijkt zijn positie
toch in de verhaalwereld een plaats te hebben, namelijk vanuit het zenit.
De hoed als obstakel voor het zien van de ogen suggereert deze coördinaten.
Toch weet de verteller dat LeRoy naar de zakdoek met moddervlekken keek.
Het is voor de lezer dus van begin af aan onduidelijk of de verteller alwetend
is of niet. Alwetendheid zou impliceren dat de verteller weet wat er gaat
gebeuren.
De speciale positie van de verteller is parallel aan de functie van het ora-
kel in de mythe van Oidipous. Beide verhalen ontvouwen zich als het ware
onder auspiciën van een hogere macht, die zich toch in de verhaalwereld ma-
nifesteert. Een goddelijk perspectief, predestinatie, (nood)lotsbestemming,
determinisme – het zijn allemaal termen voor hetzelfde: ‘the true or original
order of events’ (Culler 1980: 28). Bovendien heeft de kunstenaar in de hoe-
danigheid van ziener toegang tot deze orde. De wederzijdse afhankelijkheid
van fabula en story is op een bepaalde manier belichaamd in de kernmetafoor
van de roman: de kunstenaar als ziener. Aan de ene kant is de kunstenaar
een creator, maar aan de andere kant is het gecreëerde achteraf al voorzien.
Iets dat van tevoren vast staat kan niet werkelijk een creatie of een product
zijn van de contingente handelingen van een personage. Voor het begrip van
de roman zijn beide perspectieven nodig: aan de ene kant heeft LeRoy de
liefde tussen Dick en Rappange voorspeld, aan de andere kant stelt hij alles
te werk om dit resultaat de bereiken. Beide perspectieven zijn noodzakelijk
om het verhaal de coherentie te verschaffen die het kenmerkt. Zonder de
moeite van LeRoy zou zijn falen geen betekenis hebben. Zonder een vorm
van voorbestemming zou de moeite van LeRoy belachelijk zijn: de kracht
van het verhaal zit hem nu juist óók in de aanname dat LeRoy voorziet dat
er iets moois kan bloeien tussen Dick en Rappange.
55