Narratief verband - CWI

Latijn staat dit als volgt geformuleerd:
ne flectat retro sua lumina, donec Avernas
exierit valles; aut inrita dona futura 3 (Ov. Met. X:51–2)
In de bovenstaande parafrase is ‘flecto’ grofweg vertaald met keren en ‘lumi-
na’ met ogen. Het werkwoord ‘flecto’ heeft echter ook de betekenissen van
bewegen en roeren (in retorische zin). Het woord ‘lumen’ blijkt naast de be-
tekenis van oog en licht, ook de betekenis te hebben van retorische figuur, of
troop (Lewis/Short 1969). Het woord troop heeft bovendien een oorsprong
die verwant is aan ‘keren’: , wat ‘wending’ (‘wenden’) be-
tekent (Lausberg 1971: 63). Dit lijkt de volgende vertaling te rechtvaardigen:
‘dat hij niet zijn tropen omgekeerd aanwende’. Op basis ‘flectat’ en ‘lumina’
verkrijgen we een interpretatie waarin het thema figuurlijk taalgebruik op de
voorgrond treedt.
Orfeus mag zijn poëtische figuren niet anders aanwenden dan wat hij in
zijn verzoek impliciet beloofde:
si licet, et falsi positis ambagibus oris
vera loqui sinitis’ 4 (Ov. Met. X:19–20)
Als het Orfeus vergund is de waarheid te spreken zonder bedrieglijke of dub-
belzinnige (ambagibus) intenties, zal hij het ware doel van zijn reis naar de
onderwereld vertellen. Saillant detail is dat Orfeus stelt dat hij niet geko-
men is om de onderwereld te bekijken; in zekere zin zal juist dit kijken de
(weder)ondergang van Eurydike betekenen. Orfeus houdt zich echter vrijwel
meteen niet aan zijn belofte: tijdens zijn verhaal tokkelt hij op zijn snaren
en uiteindelijk stemt hij met zijn zang zowel de schimmen in de onderwereld,
als Hades zelf mild. Orfeus sprak wellicht wel de waarheid, maar hij slaagde
in zijn opzet door zijn poëzie, zijn figuurlijk taalgebruik.
Hades is de god van de dood en hij kan daarmee ook gezien worden als
de schutspatroon van de dood die elke tekst in zich draagt. Mensen verwor-
den tot dwalende schimmen in de Tartarus, ervaring vervluchtigt wanneer
3Dat hij niet zou omkijken, voordat hij de Avernische dalen heeft verlaten; want anders
zou de gunst vervallen.
4Als het mij veroorloofd is en U het mij toestaat zonder leugens en dubbelzinnigheden
de waarheid te spreken.
49