Narratief verband - CWI

op de causaliteit wijst. De oorzaak-gevolg-relatie is uitgewist in de proposi-
tie dat Piet het pistool pakte en Jan doodschoot. Het causale verband kan
dus gezien worden als een lezersstrategie of vertelstrategie om uiteenliggende
gebeurtenissen, waarvoor het verband juist niet aanwezig is, tóch met elkaar
in verband te brengen. Het gaat dan om gevallen waarin de mogelijke con-
tiguïteit tussen gebeurtenissen niet gefocaliseerd beschreven is, zoals in het
voorbeeld over Piet en Jan. In het boven aangehaalde citaat uit de Thema-
tics heeft Tomashevsky het over ‘indications of cause’. De ironie is dat er
helemaal geen ‘indications’ zijn met betrekking tot de connecties die Tomas-
hevsky wil leggen, want als er wel ‘indications’ zouden zijn, dan zouden dat
interpretaties van een verteller of focalisator zijn.
Tomashevsky moet de relatie tussen motieven uitleggen in termen die
structureel niets met de tekst te maken hebben. Hierboven werd al aange-
geven dat het concept motivatie een index is van deze strategie. Motivatie
vindt zijn oorsprong altijd in een persoon. In dit geval is deze persoon een
niet door Tomashevsky genoemde implied author. Hetzelfde is op te merken
over het concept kunstgreep (device). Een kunstgreep is iets dat iemand toe-
past. Ook de nadruk die Tomashevsky en andere formalisten op artisticiteit
en kunstmatigheid leggen, wijst in de richting van personificatie. Zonder de
personificatie van tekstuele details is het niet mogelijk betekenis te geven aan
deze concepten. Wat deze strategie probeert te verhullen is de contingentie
van de elementen uit de fabula zelf. De immanentie van narratieve causaliteit
is problematisch. Causaliteit wordt door de lezer aan de tekst opgelegd; er
zijn geen tekstuele criteria die samenhang rechtvaardigen. De gebeurtenis-
sen in de fabula kunnen alleen betekenis krijgen wanneer ze door middel van
personifiërende tropen van intentie worden voorzien.
Terwijl Barthes en Tomashevsky gericht waren op narratieve causaliteit
in de fabula, richt Brooks zich op plot als zelfstandig concept in Reading
for the Plot: Design and Intention in Narrative. Ook in dit literatuurwe-
tenschappelijk werk is de personificatie van de literaire tekst evident. Zijn
nadruk ligt echter niet zozeer op de structuur van de tekst maar meer op de
dynamiek van het lezen.
17