DE LOFZANG VAN MARIA - Geschriften van Maarten Luther

TOELICHTING LOFZANG VAN MARIA
Indien men boven deze verklaring van Maria's lofzang een opschrift zou wensen te
plaatsen, dan zou er gegronde reden zijn om als titel te kiezen: "Luther als zielzorger".
Want in dit geschrift treedt vóór alles de pastor, de zieleherder op, die met zijn arbeid
aan bepaalde praktische behoeften tegemoet wil komen. Luther's kommentaar op het
"Magnificat" biedt ongetwijfeld kundige, zakelijke exegese; maar hij geeft méér dan
dat: hij probeert de lezer te laten zien, hoe Gods "wijze van doen" is in deze wereld;
hoe God anders handelt dan ons goed toeschijnt of ons wenselijk voorkomt; hoe God
de nederigen verhoogt en de hovaardigen vernedert. Hij tracht met name de
onmisbaarheid van het geloof in het licht te stellen. Want alleen in en door het geloof
worden Gods werken gekend; door het geloof aanschouwt men wat anders verborgen
bleef; door het geloof moet men aan God vasthouden, ook dan, wanneer het tegendeel
het geval schijnt van wat Maria getuigt: "Machtigen ontzet Hij uit hun heerschappij en
verhoogt nederigen en geringen".
Inderdaad wilde de hervormer zich in 't bijzonder van zijn taak van zielzorger kwijten,
toen hij in november van het jaar 1520 zich zette tot het schrijven van deze verklaring.
Tot zijn werk bestond evenwel nog een speciale aanleiding. Een schoon relief krijgt
het bovenstaande geschrift, wanneer men bij het lezen ervan bedenkt, dat het in de
eerste plaats bestemd was voor hertog Johan Frederik van Saksen, de latere keurvorst,
en dat het mede de bedoeling had een soort van "regentenspiegel" te zijn. Johan
Frederik had, kort nadat de bul "Exsurge Domfine" van 15 juni 1520, die een
volstrekte veroordeling bevatte van de leer en het optreden van Luther, bekend was
geworden, bij zijn oom Frederik de Wijze de belangen van de hervormer bepleit en
diens zaak verdedigd. Luther was hem daarvoor hoogst dankbaar. Als bewijs van
erkentelijkheid beloofde Luther hem een verklaring aan te bieden van de lofzang van
Maria. In de opdracht aan Johan Frederik drukt hij zijn leedwezen erover uit, dat hij
de vorst zo lang heeft moeten laten wachten, maar hij wijst erop, dat zijn
tegenpartijders hem bij zijn arbeid voortdurend hebben belemmerd. Indien men zich
herinnert, dat de tijd, waarin dit geschrift is ontstaan, tot de meest bewogen perioden
van Luther's leven, misschien wel van de ganse kerkgeschiedenis behoort, zal men
beseffen, dat deze verontschuldiging meer is dan een goedkope uitvlucht.
Eerst de rust van het Wartburgverblijf stelde de hervormer in de gelegenheid, om het
in Wittenberg begonnen werk te voltooien. Begin juni was het geschrift reeds voor de
pers gereed. Intussen duurde het nog tot het najaar, alvorens het in druk verscheen.
Wat, gelijk in andere pennevruchten van Luther, ook in zijn verklaring van het
"Magnificat" ons treft, is de grote vrijmoedigheid, waarmede hij zijn inzichten t.o.v.
de taak en de roeping van de vorsten te kennen geeft. Wanneer hij, in het bijzonder bij
de behandeling van het vijfde en zesde vers, nader op die roeping ingaat, dan
schroomt hij niet, wat in zijn ogen verkeerd is met name te noemen en fouten,
waaraan overheden zich niet zelden schuldig maken, openlijk aan de kaak te stellen.
Men kan zich niet onttrekken aan de gedachte, dat Luther's uiteenzettingen voor onze
tijd niets van hun waarde hebben verloren. Geen ogenblik geeft de hervormer toe aan
de gevaarlijke zucht, om bij de vorst, tot wie hij zich wendt, in het gevlei te komen; al
lezende verbaast men er zich schier over, dat het onderhavige geschrift speciaal tot
een aanstaand keurvorst is gericht, zó radicaal rekent Luther met alle menselijke
grootheid af, zó beslist stelt de hervormer Maria's geesteshouding als noodzakelijk
ook voor de koningen van de aarde in het licht.
Van een Mariolatrie is in dit geschrift natuurlijk geen sprake. Aan het slot van het
"Magnificat" doet Luther weliswaar een beroep op Maria's voorbede, maar daarmede
60