jali's van de pasvallei - Stichting Papua Erfgoed

zoals de kladi, die enorm grote bladeren heeft en per plant maar
één knol voortbrengt. De kladi wordt overal gepoot, waar er
plaats voor is, soms in de bataattuinen, soms langs een pad of in
een dorp. De smaak van de kladi is veel minder zoet, dan die
van de bataat, maar toch lusten de Jali's ze graag.
Ook in de dorpjes leggen de Jali's kleine tuinen aan. Daarop verbouwen
ze vooral gewassen, die ze erg waardevol vinden. En de
aanblik van een dorp wordt erdoor opgefleurd. Heel veel ziet
men de bananenbomen. Vooral in de gebieden, die iets lager liggen
en waar temperatuur en luchtvochtigheid hoger zijn, worden
overal de bananen aangetroffen; in de koudere streken wordt de
banaan ook wel geplant, maar daar zijn de vruchten harder, kleiner
en zuurder. De bananenboom is niet alleen waardevol vanwege
de vruchten, maar ook vanwege het blad. De Jali's gebruiken
de bananenbladeren, die heel groot zijn, vaak om iets in te
pakken; ook dienen de bladeren als omhulsel van groenten, die
in de kookputten gestoomd worden. Evenals de banaan, wordt
ook het suikerriet veel aangeplant. En wanneer er een feestelijke
gebeurtenis gevierd wordt, eet men het suikerriet met graagte.
Voordat de westelijke boonsoorten ingevoerd werden, kenden de
Jali's eveneens een soort inheemse bonen; maar het verbouwen
daarvan is in de koudere gebieden gestopt, toen de nieuwere
zaden verkrijgbaar waren.
Een aantal gewassen wordt met veel zorg gekweekt. Eén daarvan
is de komkommer, een welkome aanvulling op het groentemenu.
Maar nog belangrijker zijn de kalebassen. Want daarvan worden
de „houten broeken" voor de mannen gemaakt. Voor deze kalebassen,
waarvan het onderste gedeelte als watervat gebruikt
wordt, bouwen de Jali's een speciaal frame, waarover het gewas
kan groeien. Als de vruchten groter en langer worden, kunnen ze
tussen de stokken van het frame door ook naar beneden groeien.
Daardoor krijgen de kalebassen een goede vorm. Een met veel
zorg verbouwd gewas was vroeger ook de tabak. Want de Jali's
rookten graag een sigaretje, waarvoor een blaadje als vloei dienst
deed. Als de tabaksbladeren rijp waren, werden ze stevig in
elkaar gedraaid tot een rol, en daarna op een warme plaats in de
hut opgehangen. Zodoende kon de tabak goed drogen en tegelijkertijd
een zeker aroma verkrijgen. De teelt van tabak is echter
vrijwel verdwenen, omdat de Jali's met het roken zijn opgehouden.
Over het algemeen zijn de Jali's er vrij goed in geslaagd pro
dukten te verbouwen, die door de Zending zijn ingevoerd. Voor-
56