jali's van de pasvallei - Stichting Papua Erfgoed

later het woord voor „schrijven" en „letters" geworden. Ook het
rekenen, dat een beetje aan de ouderen, en wat meer aan de
jongeren geleerd wordt, leverde in het begin nogal wat moeilijkheden
op. Vroeger hadden de Jali's eigenlijk niet gerekend; ze
telden alleen maar; en ook nog vaak niet uit hun hoofd, maar op
hun vingers en arm. Ze kenden eigenlijk maar drie echte telwoorden;
misig-één, biren-twee, henagan-drie. Andere getallen werden
benoemd met de namen van vingers of delen van arm en hoofd.
Ook de Jali-manier van op de vingers tellen was in het begin een
beetje verwarrend voor mensen van buiten. Want zij beginnen te
tellen door de pink naar binnen te vouwen, dat is: één; pink en
ringvinger naar binnen gevouwen is: twee; de middelvinger erbij
is: drie; de vier vingers naar binnen is: vier; als de hele hand tot
een vuist gebald is, betekent dat: vijf; daarna werd geteld door
met een vinger van de andere hand op de ene arm te wijzen:
pols is: zes; spaakbeen is: zeven; elleboog is: acht, enzovoort
Zo konden de Jali's tot ongeveer dertig tellen; maar dat was dan
ook wel het einde! Nu hoefden zij meestal ook niet verder te
tellen, omdat ze maar weinig bezittingen hadden.
Maar het kostte de Jali's niet zo veel moeite om de Indonesische
telwoorden te leren; daarmee werken zij tegenwoordig vooral. En
er zijn al een paar jongens, die sommen kunnen maken tot ver
over de honderd en optellen en aftrekken; dat hebben ze gauw
geleerd! In de scholen zijn nu ook telraampjes beschikbaar; en
de kinderen hadden al spoedig door hoe ze daarmee moesten
omgaan. En nu langzamerhand ook geld een plaats in hun maatschappij
gaat innemen, kunnen ze steeds beter met grote getallen
overweg.
Het is begrijpelijk, dat vooral de jongeren de nieuwe vaardigheden
snel beheersen. En daaruit blijkt, dat de Jali's wat betreft
intelligentie bepaald niet achterlijk of dom zijn. Er zijn kinderen,
die in een half jaar hebben leren lezen. Natuurlijk kost het de
ouderen wat meer moeite, maar ook bij hen is er soms verbazende
vooruitgang. Trouwens, ook vele dingen in hun dagelijkse
leven, zoals het feit dat de Jali's op een slimme manier wisten
om te gaan met hun natuurlijke omgeving, getuigen van hun
intelligentie. En velen van hen weten zich ook spoedig vertrouwd
te maken met het vele nieuwe, dat door de komst van de zendingsmensen
in de vallei is binnengekomen.
Naast lezen, zijn schrijven en rekenen de belangrijkste vakken op
school. De Jali's zelf vinden schrijven een belangrijke kunst.
161