Hoofdelijke verbintenissen - Prof. Willem H. van Boom

Hoofdstuk 5
bijvoorbeeld dat twee personen een zaak kopen en uit hoofde van de overeenkomst
hoofdelijk tot betaling van de koopprijs gehouden zijn. De zaak voldoet niet en
de kopers gaan over tot buitengerechtelijke vernietiging van de overeenkomst; zij
weigeren betaling van de koopprijs. De verkoper betwist de vernietiging en vordert
van een hunner in rechte nakoming van de overeenkomst. Een van de hoofdelijke
debiteuren neemt de kosten en moeite van een rechtszaak op zich. De rechtszaak
eindigt met verklaring voor recht dat terecht vernietiging heeft plaatsgevonden.
De debiteur die (het onverhaalbare deel van) de proceskosten heeft voldaan, wil
deze op zijn mededebiteur verhalen op grond van art. 6:10 lid 3 BW. Deze verweert
zich met de stelling dat door de terugwerkende kracht van de vernietiging (art.
3:53 BW) nimmer sprake is geweest van hoofdelijkheid en dat derhalve geen sprake
kan zijn van enig recht uit art. 6:10 BW. Zou men dit verweer inderdaad honoreren,
dan plaatst men de ficties van een dogmatisch leerstuk, dat van de terugwerkende
kracht der vernietiging, boven de realiteit dat voorafgaande aan de vernietiging
wel degelijk een hoofdelijkheidsverhouding heeft bestaan tussen de debiteuren
die ook nadien tot toepassing van art. 6:10 lid 3 BW noopt. Die realiteit wordt voor
wat betreft de verhouding tussen debiteuren en crediteur in het wettelijk stelsel
voldoende recht gedaan met restitutieverbintenissen (art. 6:202 e.v. BW), maar
voor de verhouding tussen debiteuren onderling is eigenlijk geen regeling getroffen.
In paragraaf 4.7.3 en 4.8.5 kwamen vergelijkbare problemen, zij het in andere
context, aan de orde. Daar stelde ik vast dat art. 6:10 BW bij gebreke van hoofdelijk-
47
heid weliswaar niet rechtstreeks kan werken, maar dat het eventueel met behulp
van verrijkings- of zaakwaarnemingsactie overeenkomstig toegepast zou moeten
worden. Hier moet hetzelfde worden bepleit voor de interne verhouding van
debiteuren na vernietiging van de overeenkomst waar de hoofdelijkheid uit
voortvloeide. 48
Een ander probleem dat met ontbinding en vernietiging samenhangt, is de vraag
of hoofdelijke debiteuren verplicht zijn om aan elkaar mededeling te doen van het
voornemen om de ontbinding of vernietiging in te roepen. Ook hier zal het antwoord
gevonden kunnen worden in de specifieke (meerpartijen)contractuele rechtsverhouding
tussen de debiteuren; ik denk overigens dat er veel voor te zeggen is
49
om een dergelijke verplichting aan te nemen. Stel dat de debiteuren A en B het
gemene verweermiddel van de vernietiging kunnen inroepen, en dat alleen A
overweegt dit te doen. Zou B, tot betaling aangesproken, hiertoe overgaan en zou
A de overeenkomst nadien vernietigen, dan zou in de benadering van de wetgever
47 Mogelijk doelt ook Asser-Hartkamp I (1996), nr. 120, op zodanige mitigering van de terugwerkende
kracht, waar hij noemt de artikelen 3:53, 54, 6:198 en (lees:) 6:202 BW.
48 In vergelijkbare zin Von Olshausen (1988), p. 171-173.
49 Zie ook art. 7:852 lid 2 BW.
186