Commissie Cohen: deelrapport overheid - EenVandaag

plaatse verschijnen van de ME. Het is redelijk er van uit te gaan dat als de ME later was verschenen,
het moment van escalatie naar massaal geweld later in de tijd had gelegen. Dat neemt niet weg dat
ook voor die tijd al vernielingen werden gepleegd en met voorwerpen naar de aanwezige politiemensen
werd gegooid en dat voor die tijd in feite al een situatie was ontstaan waarin een geweldsescalatie
steeds waarschijnlijker werd.
Hoe zag deze opbouw er uit? Het deelonderzoek De weg naar Haren gaat in op de mobilisatie die
plaatsvindt voor Haren, de rol van de sociale en traditionele media en hun onderlinge wisselwerking
in het mobilisatieproces. Het deelonderzoek Hoe Dionysos in Haren verscheen maakt daarnaast duidelijk
welke factoren hebben bijgedragen aan de gelegenheidsstructuur die op de kruising in Haren is
ontstaan. Het begint met het feit dat veel jongeren die naar Haren komen zich verzamelen bij de
kruising Stationsweg/ Jachtlaan. Dat is vlakbij het huis van Merthe, het adres dat op Facebook
genoemd is als locatie van het project X feest. De kruising is ook de plaats waar veel media nadrukkelijk
aanwezig zijn met satellietwagens, camera’s en een groot aantal journalisten. Uit het gedrag
van de jongeren blijkt de aantrekkingskracht van de camera’s: als er een camera aangaat wordt er
gezongen en gesprongen en vormt zich een groepje. Naarmate zich meer jongeren verzamelen op de
kruising wordt het als vanzelf de place to be en kristallisatiepunt.
De analyse van aangehouden verdachten suggereert dat in Haren een mix van jongeren aanwezig
was: geen notoire ordeverstoorders, vooral ‘normale’ Hollandse jongens en meisjes en een onbekend
maar veel kleiner aantal jongens die op verschillende leefgebieden in het dagelijks leven
problematisch gedrag vertoont in de vorm van overlast, onhandelbaar of agressief gedrag of
alcohol- of drugsverslaving. In de twee uur die aan de geweldsescalatie voorafgaat, vindt een soort
van oplaadproces plaats. Bij het bekijken van de videobeelden is te zien hoe geleidelijk door middel
van samenzang en synchroon op en neer springen steeds meer groepsvorming optreedt, na verloop
van tijd ook los van de aanwezigheid van camera’s. Geleidelijk wordt het gedrag van een aantal jonge
mannen baldadiger en vertonen ze uitdagend gedrag. Dit proces wordt niet alleen door de politiemensen
ter plaatse onderkend 18 , maar ook door de COPI-leden die rond 19.15 uur een kijkje komen
nemen, en door aanwezige burgers, zoals blijkt uit het deelonderzoek Hoe Dionysos in Haren verscheen.
Het is dan ook geen toeval dat vanaf half acht groepen mensen die merken dat de stemming omslaat
Haren verlaten, zoals ook blijkt uit het deelonderzoek De weg naar Haren. De combinatie van baldadig
gedrag in de menigte met de gevormde gelegenheidsstructuur is nog niet voldoende voor een
geweldsescalatie. Door de manier waarop jongeren in de menigte als het ware met likes reageren op
baldadige initiatieven ontwikkelt zich geleidelijk een norm over wat acceptabel of gewenst gedrag is
in de situatie. Het knallen van vuurwerk (om de paar minuten) en het klimmen in een verkeersbord
worden met gejuich begroet, terwijl er niet gereageerd wordt op de voorwerpen die ongericht en af
en toe ook gericht (naar de politie) gegooid worden. De politiemensen laten zich niet provoceren,
maar door het feit dat ze in linie een paar meter achter het hek staan, zijn ze wel gescheiden van de
menigte. Ook al is er geen enkele druk vanuit de menigte op de hekken of in de richting van de
politie, dat is wel het begin van een wij tegenover zij situatie. Als de ME verschijnt, zelfs zonder iets te
doen, is er een geschikte tegenstander en escaleert het razendsnel.
Het onderzoeksrapport doet uitgebreid verslag van de heigheid van het geweld dat volgt.
Tegelijkertijd is het goed te beseen dat het meest heige geweld niet geheel grenzeloos is: het is
vooral gericht op objecten (straatmeubilair, auto’s, winkelruiten) en ME-ers, maar bijvoorbeeld niet
18 op videobeelden is om 19.32 uur te horen: “daar heb je het al”, en: “gaan we hier wat aan doen?”
COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 53