Oude gebouwen nieuwe functies - Evert Verhagen

40
Figuur 3 de Venetiaanse Brug (de Stad bv)
vrijheden
condities
interactie, stakeholders, coalitie samenwerking
herwaardering
perspectieven
visie
middelen
realisatie
tijd
Dat is niet nieuw. Soms komen daar interessante culturele activiteiten uit voort, maar vaak
ook niet. De tijdelijke activiteiten kunnen bijdragen tot de waardevorming van een gebouw,
maar lang niet altijd. Het is niet zo eenvoudig dat elke oude fabriek in een handomdraai kan
worden omgetoverd tot een centrum van creativiteit. Het is ook niet zo dat elke opwaardering
van broedplaats naar creatieve marktplaats leidt tot gentrification en verdringing van
de ‘oorspronkelijke’ en experimentele creatieve kunstenaars. De buitenlandse voorbeelden
(Prenzlauer Berg in Berlijn, Custard Factory in Birmingham) en de Nederlandse proeftuinen
laten zien dat een commerciële ontwikkeling van de creatieve economie niet diametraal
tegenover de vernieuwing staat.
Er is een groot gebrek aan strategie, vooral bij de overheden, maar ook bij ontwikkelaars.
De waan van de dag heerst, waardoor de creatieve economie een vaag en amateuristisch/
gesubsidieerd imago houdt, met een elitair tintje. Luke Bruins (MediaWharf), Rob Vooren
(Stadsdeel Amsterdam-Noord) en Roel de Jong (Kinetisch Noord), alledrie betrokken bij
de NDSM-werf, geven in hoofdstuk 2 aan hoe de synergie tussen commerciële en artistieke
ontwikkelingen kan worden bevorderd.
Vaak steken de lokale overheden een hoop geld in de herontwikkeling van industrieel erfgoed
zonder precies te weten waar behoefte aan is. Er wordt gedacht: als we van deze fabriek
een cultuurgebouw maken waarin kunstinstellingen kunnen worden gevestigd, dan komt
het publiek vanzelf en wordt het imago van de stad opgepoetst. Of in zulke gevallen de
baten opwegen tegen de kosten is zeer de vraag, immers de overheid betaalt twee keer:
de eerste keer voor de herontwikkeling van het gebouw en vervolgens voor de huur van
de gesubsidieerde culturele instelling.
Het kan ook zijn dat een culturele broedplaats wordt gecreëerd. Vaak op hoop van zegen.
Maar is er overal wel behoefte aan een broedplaats? Is een broedplaats voor kunstenaars wel
belangrijker voor de stad dan een verzamelgebouw voor creatieve ondernemers, of een
marktplaats waar creatieve ondernemers hun product kunnen verkopen?
De proeftuinen hebben ons geleerd dat de herontwikkeling van gebouwen en wijken met
veel meer strategisch inzicht en succes ter hand genomen kan worden. De lessen van proeftuinen
kunnen kort en bondig worden samengevat.
1. Een eerste vereiste is een proces dat ruimte creëert om nieuwe mogelijkheden te ontdekken,
zowel voor en door de creatieve ondernemers als voor de gebouwen en wijken. Het onderzoeksproces
wordt door partijen gezamenlijk ondernomen, zodat de uitkomsten ook draagvlak
hebben bij de samenwerkende partijen. De nieuwe identiteit van het gebied komt voort
uit de combinatie van de kenmerken van de locatie, de creatieve clusters en wat het genetisch
materiaal van de stad genoemd kan worden. In hoofdstuk 1, ‘Genetische modificatie van
de stad: DNA & identiteit’, gaat Jean Baptiste Benraad (Stadswonen) op dit onderwerp in.
2. Creatieve herontwikkeling heeft vaak te maken met zowel de transactie-as als met de
interactie-as. Soms bevinden zich op de transactie-as commerciële partijen die sterk marktgericht
zijn, terwijl aan de andere kant experimentele kunstenaars bezig zijn interactie te
organiseren. Deze combinatie van partijen kan synergetisch zijn, maar ook conflictueus.
In hoofdstuk 2 worden de mogelijkheden van een synergetische benadering verkend door
Luke Bruins (Red Concepts), Rob Vooren (Stadsdeel Amsterdam-Noord) en Roel de Jong
(Kinetisch Noord).
3. Creatieve bedrijvigheid kan, als eenmaal wordt begrepen hoe het werkt, ook worden
ingezet als herontwikkelingsstrategie. Leo Versteijlen, directeur bij Kristal, werkt deze strategie
uit in hoofdstuk 3. Het bevorderen van creatief ondernemerschap kan nieuwe kansen
opleve ren waar ook de huidige bewoners van kunnen profiteren. Op grond van de ervaringen
in Rotterdam en Arnhem is de verwachting gerechtvaardigd dat de creatieve economie een
bijdrage kan leveren aan de wijkverbetering door versterking van het cultureel kapitaal.
4. Gerben van Straaten (Walas The Maverick) stelt dat er veel meer mogelijkheden zijn dan
gedacht om de herontwikkeling te laten plaatsvinden op marktconforme wijze tegen lagere
publieke kosten. In hoofdstuk 4 presenteert hij een model van waardevorming dat nauw
41