Oude gebouwen nieuwe functies - Evert Verhagen

Voor de vorming van een ondernemende coalitie tussen ontwikkelaars, overheid en
in staat zijn experimenten op hun waarde te schatten en zich de bijpassende levenstijl snel
gebruikers is een concept nodig waarin alle partijen zich kunnen herkennen. Concept,
eigen te maken. Zij vertalen de experimenten naar een groter publiek en zetten deze om in
coalitievorming en vertrouwen gaan samen. Pas als partijen het eens zijn over de identiteit,
trends. De trendvolgers zijn essentieel voor het uiteindelijke succes van een creatief milieu,
de doelgroep, de markt en de wijze waarop de rollen verdeeld gaan worden, kan met ver-
omdat voor rendabele exploitatie de traffic en de omzet bepalend zijn. Ten slotte komt het
trouwen aan de uitvoeringsfase worden begonnen. Er is geen ondernemende coalitie denk-
grote publiek dat zich graag voegt bij de trendsetters en trendvolgers. Het resultaat van de
baar zonder vertrouwen, er is geen vertrouwen zonder een bindend concept waarin alle
creatieve herontwikkeling is dat op de locatie een nieuw en groot publiek zich thuis gaat
partijen zich kunnen herkennen.
voelen en door zijn consumptieve uitgaven de investeringen rendabel maakt.
Het concept is een kernachtige aanduiding van gedeelde waarden tussen de ontwikkelende
Het concept en de keuze voor bepaalde groep hebben grote invloed op de waardevorming
partijen. Het concept is een amalgaam van belangen dat in elke stad zijn eigen specifieke
van het gebied. In feite ligt de kern van de creatieve projectontwikkeling in het kunnen
samenstelling kent. In Amersfoort is het concept gekleurd door de combinatie van de advies-
beoordelen van de mogelijke opeenvolging van consumenten/gebruikers. Creatieve
sector en de beeldende kunst: de etalage van advies en cultuur. Op het Coolhaveneiland
herontwikkeling is een risicovol experiment, omdat de primaire keuze voor de groep
wordt de KennisAs verbonden met de jongerencultuur, muziek en media. In het Olympisch
experimen tele gebruikers met vele onzekerheden omgeven is. Juist daarom wordt in dit
Gebied in Amsterdam wordt de verbinding gelegd tussen sport, excellentie en interactie
boek gepleit voor een proces dat voldoende ruimte laat om het terrein van het mogelijke
op lokale en mondiale schaal. In Arnhem zijn mode en design de kernthema’s waarmee de
grondig te onderzoeken. Ontwikkelaars en de gemeente hebben er baat bij alle mogelijk-
creatieve economie in de wijken rond de binnenstad wordt ontwikkeld. Het concept kan,
heden goed te onderzoeken en te testen om er achter te komen welke plaats een project
zoals in Klarendal, een positionerend karakter hebben voor de wijkontwikkeling door
kan innemen in de creatieve economie en niet te snel door te stoten naar doelgroepen-
te investeren in het culturele kapitaal van de wijk. Elke coalitie heeft een specifiek concept
dat past bij de hardware en de software, dat inspeelt op de omgeving en de netwerken en
analyses zonder grond onder de voeten.
vertrouwen schept tussen de partijen als basis. Het concept is niet eenduidig, maar verenigend.
De uitvoering
Het is niet de optelsom van belangen, maar een set waarden die daarboven uitstijgt en
Als de ondernemende coalitie is gevormd en de visie op de toekomst door de stake-
gevat wordt in een gedeelde visie op de toekomst van de stad, de wijk of de locatie.
holders wordt gedeeld, is de uitvoering aan de orde. De regie voor de uitvoering ligt bij
De ondernemende coalitie is niet het product van goede bedoelingen, maar van een
de profes sionele beheerder die namens de eigenaar de regie voert. In veel gevallen zal de
gerichte zoekstrategie. Als een locatie niet vanzelfsprekend in aanmerking komt voor de
professionele ontwikkelaar de regie al in eerder stadium in handen hebben genomen en
verhuurmarkt voor bekende eigenaren ontstaat een zoekproces waarin de creatieve sector
de deelnemende partijen aan de ondernemende coalitie mede selecteren op hun bijdrage
138 een betekenisgevende rol speelt. Het kunstenaarsduo Marisja Smit en Thijs Trompert,
aan het realiseren van het beoogde concept.
139
die hun atelier hebben in Rohm & Haas in Amersfoort, waren niet alleen antikrakers, maar
Zoals hierboven is beschreven, zal de ontwikkelaar vaak in een vroeg stadium tijdelijke
ook ‘Raumpionier’, zoals dat in het Duits heet. Het atelier was meer dan een kunstproductie-
gebruikers inzetten om achter de potenties van de locatie te komen. Om de stap van tijderuimte.
Het was tegelijk een statement voor hergebruik van de voormalige fabrieksruimte
lijke naar definitieve invulling te maken, kunnen allerlei contract- en organisatievormen
als cultuurfabriek. In Hengelo is deze omkering ook letterlijk in de naam van de voormalige
Hazemeyerlocatie tot uitdrukking gebracht: De Creatieve Fabriek. Elders in de wereld
worden gekozen.
gebeurt hetzelfde zoals in Distillery District in Toronto, de Kunstad op de Noordelijke
In het geval dat een industrieel gebouw of een verouderd kantoor in één keer wordt her-
IJ-oevers en de Custard Factory in Birmingham.
ontwikkeld voor de creatieve markt, zal de bouw meestal pas aanvangen als de helft of meer
De ondernemende coalitie vat zichzelf soms ook op als aanjager, katalysator, van nieuwe
verhuurd is. Bij oplevering wordt dan de rest verhuurd, zodat de ontwikkelaar het geheel bij
stedelijke ontwikkelingen. De symbolische productie heeft als voordeel boven de industrie
een belegger kan onderbrengen. In het geval dat gekozen wordt voor een meer geleidelijke
dat deze niet botst met de andere functies van het binnenstedelijke gebied. Integendeel, met
ontwikkeling zullen de contracten een meer flexibel karakter dragen in tijd, omvang of prijs.
de creatieve bedrijvigheid keert een authentieke stedelijke functie terug in het hart van
Dat kan door de vierkantemeterprijs geheel of gedeeltelijk te koppelen aan de omzet, of
de stad. Als de ondernemende coalitie de versterking van de culturele functie van de stad als
door flexibel om te gaan met de omvang van de gehuurde ruimte, variërend van een bureau
doel omarmt, wordt een authentieke functie van het binnenstedelijke gebied op een nieuwe
of werkplek tot een geheel kantoor, atelier of bedrijfsruimte. De flexibiliteit stelt de creatieve
wijze vormgegeven.
ondernemer die nog zoekende is in staat werkruimte te huren die meebeweegt met de groei
De ondernemende coalitie vereist een conceptueel kader waarmee zowel de ontwikkelaars,
en krimp van de werkzaamheden zonder grote risico’s te lopen. De eigenaar/ontwikkelaar
de overheid als de gebruikers zich duurzaam kunnen identificeren. De gedeelde waarden
heeft ook belang bij flexibiliteit, omdat deze daardoor kan meeprofiteren van de mate waarin
zijn dan ook meer dan een optelsom, maar eerder een nieuwe identiteit, die wortelt in de
de huurders succes hebben op de markt.
historie, aansluit bij het heden en de verscheidenheid aan belangen en tegelijk richting geeft
De ontwikkelaar die zich bewust is van het feit dat de waarde van het gebouw afhangt van
aan het handelen in de toekomst.
het succes van de huurders, kan bijdragen aan het slagen van de gehuisveste ondernemers
De aanpak, het concept, vergt een visie op de opeenvolging van gebruikers en consumenten.
door extra bedrijfsondersteunende service en voorzieningen te bieden naast de fysieke ruimte.
De first movers of pioniers zijn beslissend voor de opbouw van een nieuwe reputatie van
De service waar creatieve ondernemers de meeste behoefte aan hebben, betreft hulp bij
een brownfield of voormalig industriegebied. Zij bepalen welke doelgroepen worden bereikt
het ontwikkelen van een ondernemingsplan, bemiddeling bij kredietverlening, financiële
door de eerste evenementen en markten. Het is voor de positionering van de herontwikke-
expertise, verbindingen met andere ondernemers en HRM-expertise. Gebruikers en
ling van een gebied dan ook cruciaal wie de first movers zijn en wie zij in hun kielzog zullen
ontwikkelaars kunnen ook ervoor kiezen het accent te leggen op de zelforganisatie van
meenemen.
de gebruikers. Een extreem voorbeeld van zelforganisatie is Kinetisch Noord, waarin de
De eerste groep wordt geselecteerd op zijn vermogen nieuwe trendy consumenten aan
kunstenaars georganiseerd als corporatie zelf het gebouw trachten te verwerven om een collec-
te trekken. Immers na de eerste groep experimentelen komen de early adopters, degenen die
tieve autonomie te bewerkstelligen. Maar ook sommige verhuurders kunnen erg ver gaan