Oude gebouwen nieuwe functies - Evert Verhagen

Concept ontmoet gebouw
en expositieruimte. Harry van ’t Hof: ‘De industriële omgeving biedt ruimte voor deze
Het kan ook anders. De Meelfabriek in Leiden stond op de nominatie te worden afgebroken,
verscheidenheid aan behoeften. Daarom worden in de ene hal van De Creatieve Fabriek
een sta-in-de-weg voor de woningbouw waar Leiden, door ruimtegebrek binnen de
lofts gebouwd en wordt de andere hal zo kaal en helder mogelijk gehouden, zodat deze
gemeentegrenzen, dringend behoefte aan had. Dat dit industriële monument er nog steeds
voor elk gebruik geschikt is.’
staat, is te danken aan het feit dat Van der Wiel Bouw het gekocht heeft, aan volhardende
Het is een andere manier van ontwikkelen, geleidelijker, minder topdown en zonder lawine-
stads bewoners en de monumentenwet. De nieuwe eigenaren zagen vooral grote kansen op
kapitaal. Ook de ‘sense of place’ krijgt de tijd zich te ontwikkelen als functie en doel groep nog
de woonmarkt. De woningcorporatie SLS werd partner voor de ontwikkeling van studen-
niet vaststaan. Door een evenwichtige verhouding in de tijd tussen uitgaven en inkomsten
tenhuisvesting, onder meer in de silo’s. De befaamde Zwitserse architect Peter Zumthor is
worden de risico’s beperkt en ontstaat in een vroeger stadium een rendement op de inves te-
uitgenodigd het ontwerp te maken voor een programma van wonen, lofts, studenten, starters
en voorzieningen. Het resultaat is fascinerend, maar de studentenwoningen zijn in de nieuwringen.bouw
ondergebracht omdat de silo’s daarvoor niet geschikt bleken te zijn. Van creatieve
Variëteit en ensemble: het agglomeratievoordeel
economie was indertijd nog geen sprake. In ‘Communicatiestad Leiden’ (zie casus Leiden
Industriële complexen en oude wijken hebben het voordeel van de schaal en de verscheiden-
p. 246) wordt beschreven hoe de ontmoeting met het concept heeft plaatsgevonden. Het
heid aan gebouwen, waardoor het ensemble net als een stad een variëteit aan sferen en functies
Huis van de Communicatie is een visie op de nieuwe fase in de economische ontwikkeling
kan herbergen. Variëteit is nu net wat de creatieve economie nodig heeft. Consumenten en
van de Leidse binnenstad. De Meelfabriek heeft de poorten geopend voor de terugkeer
bezoekers komen niet alleen voor de ene creatieve producent, maar ook voor de belevenis
van de symbolische productie in het hart van de stad. Het uitzicht vanuit de horeca op het
van het geheel. Een integraal concept en een collectieve programmering zijn essentieel voor
dak van het gebouw geeft een beeld van de markt die de communicatiesector vanuit Leiden
de waardevorming in de creatieve economie (zie hoofdstuk 4). Voor de architect ligt de opgave
kan bestrijken: van de Zuidas in Amsterdam tot de ministeries in Den Haag en de Kop van
in het vormgeven van het totaalconcept met routing voor het publiek, en ruimte te laten
Zuid in Rotterdam.
voor de creatieve ondernemer om zijn eigen stempel te zetten.
Eén probleempje is nog niet opgelost: het hergebruik van de silo’s. Door de constructie
Harry van ’t Hof: ‘Het is onze taak een geheel te maken van het terrein, een stedenbouw-
en de maat zijn deze niet gemakkelijk in te vullen met functies in de creatieve economie.
kundige eenheid erin te brengen. Daarom hebben we twee straten in oost-westelijke richting
Afbreken gaat ook niet, want de silo’s zijn beschermd door de monumentenstatus.
ontworpen, met twee pleinen: één zakelijk en een ander op het zuiden als ontmoetingsplaats
De match tussen creatieve gebruikers en het gebouw komt zelden voort uit de functionaliteit
met horeca. Ruimtes met deze hoogte en afmetingen zou je niet bedacht hebben, maar nu
van het gebouw. Het is vooral het verhaal en de ligging, de ‘sense of place’. Het verhaal van
ze er zijn kan je de hoogte uitbuiten en door iets spectaculairs erbovenop te plaatsen de weg
150 de veranderde economische functie, de respectvolle wijze waarop Zumthor in zijn ontwerp
van het station naar De Creatieve Fabriek wijzen. Ruimtelijk-economisch moet het ook als 151
omgaat met de monumentale waarde van de architectuur en ligging in de stad komen uitermate
een geheel gaan werken, waarbinnen de industriële sfeer en de creativiteit de aantrekkelijk-
goed overeen met de vestigingseisen van de creatieve sector. De symbolische productie bouwt
heid bepalen, die in andere functies (wonen, horeca en belevenis) in waarde wordt omgezet.’
zelf iets op wat we ‘de nieuwe reputatie van de plek’ (Luc Vrolijks) zouden willen noemen.
Het concept van het geheel is van groot belang voor de exploitatie. De huren van de experimentele
ondernemers kunnen alleen laag worden gehouden als elders in het gebouw geld
Leven en werken in het creatieve tijdperk
kan worden verdiend.
Wie de Hazemeyerhal in Hengelo binnenloopt, bijvoorbeeld om een kunsttentoonstelling
Jan Poolen (Poolen Architekten) spreekt in dezelfde termen over Rohm & Haas in Amersfoort.
ter gelegenheid van de de Wolvecampprijs te zien, wordt getroffen door de schoonheid van
‘De plek is interessant omdat we daar evenementen kunnen organiseren voor de stad en van-
de ruimte. De hoogte, de lichtinval, de robuuste kolommen, de hoge ramen en de rondgang
wege de dynamiek van samenwerking met andere creatieve ondernemers en kunstenaars.
op de eerste verdieping doen denken aan een mediterrane overdekte markt. Eens stond dit
Het is een prachtig gebouw, met een vijf meter hoge hal, een glazen dak, spanten en details
gebouw vol stampende en stinkende machines die sissende en snerpende geluiden maakten.
die blijk geven van een ambachtelijk vakmanschap. Wij willen dat combineren met nieuw-
Nu is het een oase van rust, waar de tentoongestelde schilderijen door de lichtinval prachtig
uitkomen. De ruimte is groot, maar tegelijk intiem. De hal nodigt uit tot publieksevenementen,
bouw en krijgen die vormen en maten als een cadeautje mee.’
zoals tentoonstellingen, markten, ontmoetingen en conferenties. Dat is precies wat de creatieve
De stad in de stad
bedrijvigheid nodig heeft: ruimte voor belevenis en publiek. De architect van De Creatieve
Wonen, werken, vrije tijd en cultuur lopen in het creatieve milieu in elkaar over. De creatieve
Fabriek Harry van ’t Hof ziet het als zijn taak de architectuur van Hazemeyer weer in oude
klasse is geen ‘leisure class’. Integendeel, de creatieve werkers kunnen vaak niet ophouden
luister te herstellen. ‘Het gaat erom het gevoel voor het industriële weer te kunnen beleven,
met werken. Zij combineren een calvinistische arbeidsmoraal met een hedonistische levens-
een soort industriële nostalgie.’
instelling, zegt Florida. De levensstijl wordt aangepast aan het creatieve proces. Als deadlines
Hazemeyer is een voorbeeld van een andere, meer geleidelijke aanpak. De ontwikkelaar
moeten gehaald, wordt er doorgewerkt in de avond en het weekend. Als er even geen inspiratie
zoekt samen met de eerste gebruikers naar een definitieve bestemming. De herontwikkeling
is, wordt het tijd om bij te tanken. Daarvoor is nodig dat de verschillende functies in de nabij-
wordt gefaseerd en afgestemd op de wijze waarop behoeften van de gebruikers zich ontwikheid
zijn. In het informele ontmoetingsklimaat van de horeca, op binnenpleinen, terrassen
kelen. Veel creatieve ondernemers willen wonen en werken combineren in een pand of
en exposities wordt even vanzelfsprekend professionele kennis uitgewisseld als nieuwtjes
in een complex. De individuele creatieve ondernemer zoekt voor de eigen productiewerk-
over trends, modes en events die je niet mag missen.
zaamheden relatief goedkope bedrijfsruimte, liefst casco, zodat hij eigen programma kan
Wijken uit negentiende en begin twintigste eeuw lenen zich daar het meest voor door de
ontwikkelen en zijn eigen stempel erop kan drukken. Sommige creatieve bedrijven, bijvoor-
aanwezigheid van etalages, de maatvoering en de plafondhoogte. De ruimtelijke variëteit is
beeld meubelmakers of beeldende kunstenaars, hebben hoge ruimtes nodig. Anderen willen
de reden dat de creatieve milieus, met uitzondering van de productiemilieus (ABF Research
met hun atelier een statement afgeven. Als totale groep gebruikers van een locatie hebben
2008) zich voornamelijk in deze delen van de stad bevinden.
de creatieve ondernemers behoefte aan gezamenlijke voorzieningen: een balie, horeca
Arnhem baseert een stedelijke herontwikkelingsstrategie op dit fenomeen. Voor de omgeving