Demografische ontwikkelingen 2010-2040 - Planbureau voor de ...

Inleiding
Deze rapportage is gebaseerd op het project Sociaal-
Demografische Ontwikkelingen en Ruimtegebruik. Het
PBL (Planbureau voor de Leefomgeving) heeft dit project
uitgevoerd op verzoek van het ministerie van
Infrastructuur en Milieu (IenM), Directoraat-Generaal
Ruimte en Water. IenM heeft het PBL gevraagd op basis
van eerder uitgevoerde studies een overzicht te maken
dat inzicht verschaft in toekomstige sociaaldemografische
ontwikkelingen en de invloed hiervan op
ruimtegebruik. Het project is uitgevoerd in drie stappen,
waarin steeds een volgende onderzoeksvraag is
beantwoord.
1. Wat zijn de voorziene sociaal-demografische ontwikkelingen in
Nederland tussen nu en 2040, kwalitatief en kwantitatief in
verschillende regio’s en gebiedstypen, en wat zijn de bandbreedtes
van deze voorziene ontwikkelingen?
Om deze vraag te beantwoorden, is een serie factsheets
gemaakt van te verwachten (sociaal-) demografische
ontwikkelingen in Nederland en de bandbreedtes daarin
voor de periode 2010-2040. Het gaat daarbij om
ontwikkelingen waarvan kan worden aangenomen dat
deze van invloed zijn op de ontwikkeling van het
ruimtegebruik in termen van ruimtebehoefte voor
diverse ruimtegebruiksfuncties, veranderingen in
behoefte aan woningen en ander vastgoed,
voorzieningengebruik en mobiliteit, en de sociale
aspecten hiervan. Deze hebben we beschreven op
nationaal niveau, op het niveau van regio’s (COROPgebieden)
en in de meeste gevallen ook van gemeenten.
Daarbij hebben we ons beperkt tot standgegevens uit de
nationale (CBS 2010) en regionale bevolkings- en
huishoudensprognose (CBS & PBL 2011), aangevuld met
bandbreedtes op basis van de regionale scenario’s van de
Ruimtelijke Verkenning (PBL 2011). De veronderstellingen
van het gebruikte bevolkingsmodel en van de scenario’s
zijn beschreven in bijlage 1. Stroomgegevens (zoals
ontwikkelingen in verhuisstromen, migratie, geboorte en
sterfte) zijn in deze studie niet expliciet behandeld.
Concreet gaat het om de volgende ontwikkelingen:
• bevolkingsgroei en -krimp (in termen van inwoners en
huishoudens);
• huishoudensverdunning en verschuivingen in
huishoudenssamenstelling;
• veranderingen in de leeftijdsopbouw van de bevolking:
−−
vergrijzing
−−
krimp van de (potentiële) beroepsbevolking
−−
ontwikkelingen in aantallen schoolgaande kinderen;
• ontwikkeling van de bevolkingssamenstelling naar
herkomst.
De factsheets zijn in het Verdiepingsdeel van deze
rapportage opgenomen als hoofdstuk 1.
2. Welke effecten kunnen deze voorziene ontwikkelingen hebben
op het ruimtegebruik in de betreffende regio’s en gebiedstypen?
Welke ontwikkelingen dan wel onzekerheden daarin zijn het
meest bepalend voor het ruimtegebruik?
Om deze vraag te beantwoorden, is voor elk van de
genoemde demografische ontwikkelingen
geïnventariseerd welke mogelijke ruimtelijke gevolgen
hieraan kunnen worden gekoppeld. Daartoe hebben we
geput uit PBL-rapporten, rapporten van verwante
instituten en overige relevante publicaties. De gevonden
ruimtelijke gevolgen zijn vervolgens gecategoriseerd naar
domein: woningmarkt, werken/bedrijvigheid,
voorzieningen inclusief zorg en recreatie, en mobiliteit.
In hoofdstuk 2 zijn de resultaten per domein
gerapporteerd.
3. Wat betekenen de beschreven demografische ontwikkelingen
en hun ruimtelijke gevolgen voor verschillende te onderscheiden
gebiedstypen?
Voor het antwoord op deze vraag zijn de gemeenten in
Nederland ingedeeld in drie gebiedstypen:
stadsgewesten, krimpgebieden en anticipeergebieden
(gebieden waar op iets langere termijn krimp wordt
verwacht), en overig Nederland. Per gebiedstype is
geïnventariseerd wat de verwachte sociaaldemografische
ontwikkelingen zijn. Dit is (met enkele
nadere uitsplitsingen) gerapporteerd in de tabellen in
bijlage 2. Vervolgens is voor deze drie gebiedstypen
beschreven hoe deze demografische ontwikkelingen in
samenhang de ruimtelijke ontwikkelingen beïnvloeden,
met nadruk op ontwikkelingen die relevant lijken voor het
beleid. Dit is per gebiedstype gerapporteerd in
hoofdstuk 3.
De voorlopige antwoorden op elke deelvraag zijn aan de
hand van tussenrapportages bediscussieerd met een
klankbordcommissie bestaande uit deskundigen uit drie
overheidslagen en diverse kennisinstituten. Ook een
powerpoint met een beknopte weergave van de
resultaten, voor diverse presentaties binnen en buiten
het ministerie van IenM, is in deze klankbord
bediscussieerd. Deze tussenrapportages vormen de basis
voor dit rapport. Enkele onderdelen van de
tussenrapportages zijn niet in dit rapport opgenomen.
Het betreft hier ten eerste korte casestudies van
ontwikkelingen in de afgelopen decennia op buurtniveau
in een aantal steden, waarbij vanwege het schaalniveau
van de prognose geen vooruitblik mogelijk is. Ten tweede
gaat het om een beknopte beschrijving van de
ontwikkeling van de sociaal-economische status van
buurten, gemeenten en regio’s, op basis van werk van het
Sociaal en Cultureel Planbureau (zie Knol 1998, 2012),
waarbij evenmin een vooruitblik mogelijk is.
8 | Demografische ontwikkelingen 2010-2040