Demografische ontwikkelingen 2010-2040 - Planbureau voor de ...

DRIE
verplaatsingen als gevolg van de versnelde vergrijzing.
Niet alleen door de ‘eigen’ ouderen, maar ook door
ouderen uit andere regio’s, juist omdat diverse
krimpgebieden (waaronder in Zeeuws-Vlaanderen en
Zuid-Limburg) een op toerisme gericht profiel hebben.
Vooral landschappelijk aantrekkelijke krimpgebieden
maken dan ook kans op toenemende recreatieve spitsen
en langer en drukker wordende avondspitsen als gevolg
van de vergrijzing (Van Dam et al. 2012).
Bevolkingsdaling leidt al met al niet per definitie tot
minder mobiliteit. De omvang en de samenstelling van de
bevolking zijn weliswaar van invloed op de mobiliteit en
de verkeersdrukte, maar de som van andere
ontwikkelingen is bepalender. Mobiliteit wordt slechts
ten dele bepaald door demografische factoren; andere
factoren als welvaartsontwikkelingen, sociaal-culturele
ontwikkelingen en gedragsveranderingen in
vervoersmiddelkeuze en tijdsbesteding zijn ook van
belang (Van Dam et al. 2006).
Door de afname van de vraag naar openbaar vervoer kan
de exploitatie onder druk komen te staan. Voor gebieden
waar sprake is van bevolkingsdaling en waar de vraag
naar openbaar vervoer al laag is, boet het reguliere
openbaar vervoer waarschijnlijk aan kwaliteit in. Dat
hoeft echter niet tot een verslechtering van de
bereikbaarheid te leiden. Andere vervoersconcepten,
zoals vraagafhankelijke vervoerssystemen waaronder
regiotaxi’s, kunnen er als alternatief aan bijdragen dat de
kwaliteit van de bereikbaarheid op peil blijft (zie
bijvoorbeeld Rijk et al. 2011).
Ruimte voor voorzieningen
De voorziene demografische krimp (vooral
bevolkingskrimp) in de krimpgebieden, resulteert in
hogere kosten van voorzieningen per hoofd van de
bevolking en een afnemend draagvlak van voorzieningen
en bedrijven. Dit geldt zowel op het niveau van buurten
en wijken als op het niveau van gemeenten en regio’s.
Ook krimp van samenstellende delen van de bevolking
kan het draagvlak van bepaalde voorzieningen
verkleinen. Denk bijvoorbeeld aan een dalend aantal
kinderen (en dus leerlingenaantallen) als gevolg van de
ontgroening in de krimpgebieden. Het dalende aantal
leerlingenaantal resulteert in teruglopende inkomsten
(het grootste deel van het personele en materiële
onderwijsbudget is immers leerling-afhankelijk) en kan
ertoe leiden dat scholen de zogenaamde opheffingsnorm
onderschrijden (Rijk et al. 2009). Vanwege het
afvlakkende draagvlak, is het goed denkbaar dat
uiteindelijk bepaalde voorzieningen – zoals
supermarkten, postkantoren,
openbaarvervoervoorzieningen en ‘kindgerichte’
voorzieningen als basisscholen en crèches in
toenemende mate uit de krimpgebieden verdwijnen. Het
verdwijnen van deze voorzieningen is echter niet alleen
toe te schrijven aan demografische krimp. Ook
schaalvergrotings- en concentratietendensen en
veranderend (keuze)gedrag van gebruikers/consumenten
spelen daarbij een rol. Deze processen zijn niet alleen
voorbehouden aan krimpgebieden, maar treden daar wel
versneld op (Rijk et al. 2009).
Waar bevolkingskrimp het draagvlak van voorzieningen
verkleint, kan vergrijzing het draagvlak voor bepaalde
voorzieningen verstevigen. Vergrijzing heeft in die zin dus
een compenserend effect. Het toenemende aantal
ouderen, en vooral minder mobiele en zorgbehoevende
ouderen, betekent bovenal een toenemende vraag naar
zorgdiensten en zorgvoorzieningen, zoals
zorgsteunpunten, thuiszorg en ziekenhuizen. Een
toename van het aantal (actieve) ouderen kan in de meer
stedelijke krimpgebieden ook resulteren in een
toenemende vraag naar culturele en recreatieve
voorzieningen (van theaters tot horeca). Een toename
van het aantal ouderen kan, gezien hun steeds kleiner
wordende actieradius, het draagvlak van allerlei
buurtvoorzieningen (zoals buurtwinkeltjes) vergroten. Of
dit in het kader van de voorziene bevolkingskrimp genoeg
is om bepaalde voorzieningen te behouden, is uiteraard
de vraag. Wel staat vast dat het verdwijnen van lokale
voorzieningen grote gevolgen kan hebben voor de
groeiende groep minder mobiele, oudere inwoners in de
krimpgebieden (vergelijk Rijk et al. 2009).
De bevolking in de krimpgebieden wordt niet alleen
grijzer, maar ook minder ‘wit’– in aantallen en in aandelen
allochtonen. Het is onzeker hoe het toenemende aantal
niet-westerse allochtonen binnen het dalende aantal
inwoners gaat uitwerken wanneer het gaat om
voorzieningen. De toenemende vraag naar etnischspecifieke
voorzieningen kan enerzijds resulteren in
nieuwe op niet-westerse allochtonen gerichte
buurtwinkels. Anderzijds is het ook goed mogelijk dat
daar waar het aantal/aandeel allochtonen in de
krimpgebieden het meest toeneemt, buurtwinkels er in
toenemende mate voor kiezen om etnisch-specifieke
producten in hun assortiment op te nemen.
Anticipeergebieden
Ruimte voor wonen
In anticipeergebieden zijn minder grote effecten voor de
woningmarkt voorzien waar het gaat om demografische
krimp dan in de typische krimpgebieden. In
anticipeergebieden is immers geen sprake van
huishoudenskrimp, maar neemt het aantal huishoudens
nog met circa 154.000 toe. In de anticipeergebieden is
dan ook eerder sprake van een uitbreidingsbehoefte dan
van een overmaat aan woningen.
Toekomstige sociaal-demografische ontwikkelingen en de vraag naar ruimte in drie gebiedstypen | 71