Demografische ontwikkelingen 2010-2040 - Planbureau voor de ...

DRIE
Als gevolg van de sterke vergrijzing neemt, net als in de
krimpgebieden, de behoefte aan voor ouderen geschikte
woningen toen, en kan de toenemende grijze druk het
faciliteren van wonen met zorg bemoeilijken.
In hoeverre de uitstroom van de babyboomers kan
resulteren in een negatieve spiraal vergelijkbaar met de
voorziene negatieve spiraal in de krimpgebieden (als
gevolg van demografische krimp en vergrijzing) hangt af
van de toename van het aantal huishoudens in het
desbetreffende anticipeergebied, en de druk op de
regionale woningmarkt. In die anticipeergebieden waar
de woningmarkt als matig gespannen te boek staat
(bijvoorbeeld in de Zuidvleugel van de Randstad), kan het
vrijkomende aanbod de mogelijkheden verruimen voor
startende huishoudens. In die gebieden waar de
woningmarkt als vrij ontspannen te boek staat
(bijvoorbeeld in Noord-Friesland), kan het vrijkomende
aanbod uiteindelijk resulteren in langere verkooptijden,
verkoop- en verhuurproblemen, een neerwaartse
prijsdruk en leegstand – zij het dat de omvang van deze
effecten waarschijnlijk geringer is dan het gecombineerde
effect van huishoudenskrimp en vergrijzing in de
krimpgebieden.
Ruimte voor werken
In de anticipeergebieden neemt tot 2040 het aantal
inwoners in de werkzame leeftijd (15-65 jaar) met circa 16
procent af, ofwel een afname van ruim 361.300 potentieel
werkenden. Op regionaal niveau resulteert dit in
oplopende tekorten aan (gekwalificeerde) werknemers,
wat vooral in (dienstverlenende) arbeidsintensieve
sectoren, zoals de (ouderen)zorg, voor problemen kan
gaan zorgen.
Net als in de krimpgebieden, geldt ook voor de
anticipeergebieden dat de bevolkingskrimp en de krimp
van de potentiële beroepsbevolking kan resulteren in een
kleinere afzetmarkt, wat uiteindelijk
bedrijfsbeëindigingen tot gevolg kan hebben, onder
andere in de consumentendiensten. Daardoor kan een
overaanbod van winkels, horecagelegenheden en
kantoren ontstaan, met toenemende leegstand als
resultante (Van Dam et al. 2006; Verwest & Van Dam
2010). Daarnaast neemt ook in de anticipeergebieden de
werkgelegenheid waarschijnlijk af (Ritsema van Eck et al.
2012).
Ruimte voor mobiliteit
De voorziene bevolkingskrimp in de anticipeergebieden
gaat niet vanzelfsprekend gepaard met een afname van
de mobiliteit (en zelfs nog minder dan in de
krimpgebieden, omdat in de anticipeergebieden het
aantal huishoudens vooralsnog gewoon toeneemt). Dit
geldt temeer omdat mobiliteit niet alleen door sociaaldemografische
ontwikkelingen wordt bepaald, maar ook
door factoren als welvaartsontwikkelingen en sociaalculturele
ontwikkelingen. Vooral in de meer Randstedelijk
gelegen anticipeergebieden is het nog geen uitgemaakte
zaak wat er gaat gebeuren en in welke richting de
mobiliteit en fileproblematiek zich gaan ontwikkelen. In
het lage scenario maken uiteindelijk alle gebieden, dus
ook de anticipeergebieden, in toenemende mate kans op
stabilisatie of een (lichte) afname van de mobiliteit. In het
hoge scenario blijft de mobiliteit echter gewoon
toenemen, waardoor binnen de anticipeergebieden op
enkele plekken op het hoofdwegennet beperkte
congestievorming kan optreden (Hilbers et al. 2011;
Ritsema van Eck et al. 2012).
Ruimte voor voorzieningen
De voorziene bevolkingskrimp in de anticipeergebieden
tast het draagvlak aan van bepaalde voorzieningen, zoals
winkels, bibliotheken en bioscopen. Toch is het niet
gezegd dat voorzieningen uit de anticipeergebieden gaan
vertrekken, puur en alleen vanwege de voorziene
bevolkingskrimp. Schaalvergrotings- en
concentratietendensen zijn immers al langer gaande en
ingegeven door veranderend (keuze)gedrag van
consumenten/gebruikers en aanbieders. In die zin draagt
demografische krimp meer bij aan het vertrek van
bepaalde type voorzieningen dan dat ze het veroorzaakt.
Anticipeergebieden krijgen niet alleen te maken met
krimp, maar ook met groei. De sterke groei van het aantal
ouderen – met 426.400 tussen 2010 en 2040 – vergroot
de vraag naar en het draagvlak van buurtvoorzieningen
en zorgvoorzieningen, zoals zorgsteunpunten. In de meer
stedelijke anticipeergebieden valt voor de korte termijn
(met de meeste ouderen nog in de actieve levensfase)
tevens een toenemende vraag naar culturele en
recreatieve voorzieningen te verwachten. De toename
van het aantal niet-westerse allochtonen kan een
groeiende behoefte aan bepaalde (op allochtonen/
immigranten gerichte) winkels en voorzieningen
teweegbrengen.
Beleid voor krimp- en anticipeergebieden
De sociaal-demografische ontwikkelingen tezamen
(structurele krimp op regionale schaal in combinatie met
vergrijzing en ontgroening), maken dat de krimp- en
anticipeergebieden voor aanzienlijke ruimtelijke opgaven
staan op het gebied van wonen en ruimte, voorzieningen
en economie. Krimpregio’s moeten de krimp vooral
begeleiden in plaats van bestrijden. Strategieën om om te
gaan met krimp zijn uitgebreid beschreven in onder
andere Van Dam et al. (2006), Verwest et al. (2008),
Verwest & Van Dam (2010) en Verwest (2011). Een
dergelijke strategie, die de maatschappelijke en financiële
transitieproblemen in krimpgebieden terugdringt, kan uit
drie sporen bestaan:
72 | Demografische ontwikkelingen 2010-2040