Demografische ontwikkelingen 2010-2040 - Planbureau voor de ...

DRIE
gunstig: mogelijk worden deze niet meer voor hun
oorspronkelijke functie gebruikt.
De gemiddelde leeftijd van de potentiële
beroepsbevolking stijgt in de toekomst. Dit geldt vooral
voor de landelijke gemeenten van overig Nederland,
aangezien vooral jongeren hier wegtrekken. Hierdoor
kunnen er tekorten ontstaan aan geschikt personeel
(voor onder andere lichamelijk zware beroepen en
beroepen met een hoog opleidingsniveau). Hierdoor
wordt het platteland nog minder aantrekkelijk voor
vestiging en bovendien kan dit ertoe leiden dat bedrijven
en instellingen gaan vertrekken.
In een hoog scenario is de krimp van de beroepsbevolking
minder sterk. Hierdoor is de terugloop in de
werkgelegenheid minder sterk, en is daarmee het risico
op leegstaand van vastgoed minder groot. Toch is er
waarschijnlijk geen behoefte aan nieuwe
bedrijventerreinen, kantoren en winkels, omdat het
aanbod momenteel al te ruim lijkt te zijn. In een laag
scenario ligt een terugloop van de werkgelegenheid veel
meer in de lijn der verwachting en is er waarschijnlijk
meer leegstand van vastgoed en bedrijventerreinen.
Ruimte voor mobiliteit
Gezien de daling van de beroepsbevolking lijkt een daling
van het woon-werkverkeer waarschijnlijk; dit is vooral
van toepassing op de landelijke gemeenten van overig
Nederland. Mogelijk neemt het recreatieve verkeer toe
door de groei van het aantal actieve ouderen (die veel
vrije tijd hebben). Dit kan resulteren in toenemende
drukte buiten de ochtendspits. Vermoedelijk is de huidige
capaciteit van de wegen voldoende, hoewel daarbij moet
worden bedacht dat in het geheel van drijvende krachten
voor mobiliteit demografische factoren maar voor een
deel bepalend zijn.
In een hoog scenario neemt vooral het recreatieve
verkeer door ouderen toe pakt de daling van het woonwerkverkeer
minder sterk uit. Mogelijk is enige
uitbreiding van de wegencapaciteit op bepaalde drukke
stukken noodzakelijk. Bij een laag scenario neemt het
woon-werkverkeer sterk af.
Ruimte voor voorzieningen
Uitgaande van een stabiele bevolkingsomvang (zoals in
de prognose wordt voorzien), mag worden verwacht dat
het draagvlak van alle voorzieningen (van winkels,
bioscopen en zwembaden tot ziekenhuizen) vrijwel niet
zal veranderen op het platteland en er geen behoefte is
aan uitbreiding van het voorzieningenniveau. Wel kunnen
er als gevolg van de vergrijzing verschuivingen optreden
tussen verschillende typen voorzieningen. Wat betreft de
stedelijke gemeenten in overig Nederland geldt dat de
vraag naar voorzieningen kan toenemen, aangezien hier
nog bevolkingsgroei plaatsvindt (in een hoog scenario
nog meer groei en in een laag scenario nog amper groei).
Hierbij dient wel te worden bedacht dat ontwikkelingen
in het gebruik vanuit sociaal-culturele en economische
trends van zeker zo groot belang zijn voor het gebruik van
verschillende typen voorzieningen als de demografische
ontwikkelingen.
De potentiële beroepsbevolking gaat sterk dalen in de
landelijke gemeenten van overig Nederland (met 15
procent in de komende drie decennia). Deze ontwikkeling
kan tot problemen leiden, vooral als wordt gekeken naar
de beschikbaarheid van personeel voor
zorgvoorzieningen. Ondanks dat de vergrijzing in de
landelijke gemeenten van overig Nederland niet sterker is
dan elders in Nederland, betekent dit toch dat de
verhouding tussen 65-plussers en de werkzame
beroepsbevolking danig gaat verslechteren, waardoor het
steeds moeilijker gaat worden genoeg personeel te
krijgen voor het verlenen van zorg. De verhouding tussen
het aantal potentieel werkenden en ouderen zakt van
ruim 4 nu naar ruim onder de 2 in 2040 en evenaart
hiermee het laagterecord van de krimp- en
anticipeergebieden.
Het aantal jongeren (tot 20 jaar) neemt in de landelijke
gemeenten van overig Nederland sterk af (rond 15
procent tussen 2010 en 2040). Hierdoor loopt op het
platteland, net als in de krimp- en anticipeergebieden, de
draagkracht sterk terug van voorzieningen voor jongeren,
zoals basisscholen en op termijn ook middelbare scholen.
Aandachtspunten voor het beleid ten aanzien van
overig Nederland
Uit deze paragraaf is naar voren gekomen dat de termen
‘onzekerheid en heterogeniteit’ vooral van toepassing
zijn op dit deel van Nederland. Dit speelt op meerdere
niveaus:
• er zijn verschillen in demografische trends: soms is er
sprake van groei, soms van krimp en soms van
stabilisatie;
• de demografische ontwikkeling en ruimtelijke gevolgen
verschillen tussen de landelijke en stedelijke
gemeenten van overig Nederland;
• de demografische ontwikkelingen en ruimtelijke
gevolgen verschillen tussen de prognose, het lage en
het hoge scenario.
Niet alleen gezien de gesignaleerde problemen, maar ook
gezien de grote onzekerheid en sterke heterogeniteit van
demografische ontwikkelingen en ruimtelijke gevolgen
lijkt er een duidelijke taak voor het beleid weggelegd. In
de Ruimtelijke Verkenning (PBL 2011) worden drie
hoofdlijnen onderscheiden voor een beleidsstrategie bij
onzekerheid:
• een adaptieve planning gebruiken;
• een monitoringssysteem opbouwen om vroegtijdig te
kunnen signaleren of aanpassing van beleid nodig is; en
• een afwegingskader ontwikkelen voor risicovolle
investeringsbeslissingen.
76 | Demografische ontwikkelingen 2010-2040