Demografische ontwikkelingen 2010-2040 - Planbureau voor de ...

DRIE
installeren van ‘smart-home’-achtige snufjes. Ook de
vraag naar wonen met (zorg)diensten neemt toe. Hoewel
ouderen van nu vitaler zijn dan de ouderen van vroeger,
krijgen vrijwel alle ouderen immers op een gegeven
moment te kampen met lichamelijke gebreken en een
toenemende behoefte aan zorg. Dit laatste kan lastig te
faciliteren zijn in de krimpgebieden, gezien de dalende
potentiële beroepsbevolking en de relatief grote grijze
druk alhier. Waar in de krimpbieden in 2040 de
verhouding tussen 65-plussers en potentiële
arbeidskrachten (15-65 jarigen) ongeveer 10 op 19
bedraagt, geldt op nationaal niveau een verhouding van
10 op 22 en in de vier grote steden zelfs 10 op 36. Door
technologische toepassingen, zoals telemedicine en
alarmsystemen, kan de toenemende behoefte aan wonen
met zorg mogelijk voor een deel met minder
zorgpersoneel worden vervuld. Toch kan het vooral in de
landelijke krimpgebieden moeilijk zijn om de
toenemende behoefte aan wonen met zorg te faciliteren,
vanwege de geringere dichtheden en grotere afstanden
alhier. Op het platteland zijn ouderen mogelijk eerder
genoodzaakt te verhuizen naar een nabijgelegen grote
stad of centrale dorpskern waar wel wonen met zorg
wordt aangeboden.
Ruimte voor werken
De relatie tussen demografische en regionaaleconomische
ontwikkelingen is complex en verloopt
minder direct dan die tussen demografie en woningmarkt
(zie ook Verwest & Van Dam 2010). Bovendien verloopt
de relatie zowel via de vraag- als via de aanbodkant.
Krimpgebieden zien het aantal mensen in de werkzame
leeftijd (15-65 jaar) met circa 23 procent krimpen tussen
2010 en 2040 (wat neerkomt op een absolute afname van
140.400 potentieel werkenden in de leeftijdsgroep 15-65
jaar). Toch krimpt het arbeidsaanbod naar verwachting
niet evenredig mee met de potentiële beroepsbevolking.
De arbeidsparticipatie neemt de komende jaren namelijk
nog toe. Hoewel het de omslag naar krimp niet volledig
ongedaan kan maken, kan het de invloed van
demografische krimp op het arbeidsaanbod wel ten dele
compenseren (Van Dam et al. 2006; Ritsema van Eck et al.
2012).
Vanwege de daling van het aantal potentieel werkenden
kunnen – zeker in arbeidsintensieve sectoren – tekorten
ontstaan aan (gekwalificeerde) werknemers. Door de
regionale krapte op de arbeidsmarkt wordt het dan ook
moeilijker om vacatures in te vullen. In krimpgebieden
verwachten lokale overheden en het bedrijfsleven dat het
tekort aan arbeidskrachten snel toeneemt, onder andere
in de technische en vooral de zorgsector omdat hier de
vraag naar personeel vanwege de vergrijzing juist
toeneemt (zie bijvoorbeeld Verwest & Van Dam 2010).
Om toch in de zorgbehoefte te voorzien, kan grote
financiële gevolgen hebben. En daardoor kan minder
financiële ruimte overblijven voor andere (publieke)
voorzieningen.
Op de langere termijn past de werkgelegenheid (en dus
vraag naar arbeid) zich aan aan demografische
ontwikkelingen. De krimpgebieden moeten op de langere
termijn dan ook rekening houden met een afname van de
werkgelegenheid/het aantal banen (Ritsema van Eck et
al. 2012).
Daarnaast kan de kleinere afzetmarkt, via
bedrijfsbeëindigingen en de verwachte afname van de
potentiële beroepsbevolking (Renes et al. 2009),
resulteren in een toenemende leegstand van
winkelpanden en kantoren (Van Dam et al. 2006; Verwest
& Van Dam 2010). In de krimpgebieden neemt de
behoefte aan kantoren en bedrijventerreinen dan ook
naar alle waarschijnlijkheid af. Het is nog maar de vraag
of in de perifere krimplocaties een nieuwe huurder kan
worden gevonden voor leegstaande (nieuwe)
kantoorpanden (Zuidema & Van Elp 2010). Tegelijkertijd
moet worden bedacht dat op bedrijventerreinen in de
krimpgebieden vooral bedrijven uit de logistieke sector
en kantoren zijn gevestigd (Van Dijk & Pellenbarg 2006).
En zulke bedrijven lijken minder gevoelig voor
demografische krimp. Bovendien wordt de vraag naar
bedrijventerreinen niet alleen bepaald door
demografische ontwikkelingen, maar ook door de
elasticiteit van grondprijzen, regionaal-economische
ontwikkelingen en het ruimtelijkeordeningsbeleid (Van
Dam et al. 2006).
Ruimte voor mobiliteit
De redenering volgend dat een groeiende bevolking heeft
bijgedragen aan de mobiliteitsgroei, lijkt het aannemelijk
dat demografische krimp kan resulteren in een afname
van de mobiliteit (Van Dam et al. 2006). Minder inwoners
betekent immers minder automobilisten en
verkeersdeelnemers. Echter, in de krimpgebieden krimpt
het aantal huishoudens veel minder. En juist het aantal
huishoudens is belangrijker voor een aantal aspecten van
mobiliteit dan de bevolkingsomvang. Denk daarbij in
ieder geval aan het autobezit maar ook aan
verplaatsingen die voor het huishouden worden gemaakt,
zoals verplaatsingen voor de dagelijkse boodschappen
(CPB et al. 2006). In de krimpgebieden neemt binnen het
krimpende aantal huishoudens het aantal
eenpersoonshuishoudens bovendien toe. En doorgaans
is de mobiliteit van alleenstaanden in termen van
aantallen verplaatsingen groter dan die van leden van
meerpersoonshuishoudens (Harms 2008).
Krimpgebieden krijgen ook te maken met een krimp van
het aantal personen in de werkzame leeftijd. Dit kan
resulteren in een vermindering van het woonwerkverkeer
en drukte in de spitsuren. Hier tegenover
staat een mogelijke toename van het aantal recreatieve
70 | Demografische ontwikkelingen 2010-2040