Zoals de ouders zingen, piepen de jongen - Stivoro

4. Het nature-nurture debat
Er is altijd al veel discussie over de reikwijdte van de socialiserende invloed die ouders op hun kinderen
hebben. Dit is niet alleen een debat tussen wetenschappers op congressen en in wetenschappelijke tijdschriften,
ook in de media doen opvoeders, beleidsmakers, preventiemedewerkers, hulpverleners en journalisten hun
zegje hierover.
Recent is de discussie aangewakkerd door de bestseller ‘The Nurture Assumption’ van Judith Harris
(1998). In dit boek baseert Harris zich op een kritisch artikel verschenen in 1995 waarin zij aangeeft dat met
name de transgenerationele overdracht van genetisch materiaal verantwoordelijk is voor de invloed die ouders
hebben op ontwikkeling van persoonlijkheid en sociaal gedrag van kinderen en adolescenten. In haar visie wordt
de invloed van socialisatie oftewel opvoeding door collega-onderzoekers sterk overschat. Hierbij aansluitend
poneert zij een ‘nieuwe’ theorie die veronderstelt dat met name leeftijdgenoten het gedrag en de persoonlijkheid
van kinderen bepalen. Alhoewel er zeer veel op haar theorie en ideeën is aan te merken, staat zij stil bij e e n
meestal onderbelicht maar belangrijk thema in het onderzoek naar invloed van ouders, namelijk de relatieve
invloed van gemeenschappelijk genetisch materiaal van ouders en kinderen bij de verklaring van overeenkomsten
in gedrag.
Wat roken betreft, gaan de meeste paradigma’s in de sociale wetenschappen er vanuit dat effecten
van gedrag van ouders, zowel als het gaat om feitelijk rookgedrag of om opvoedingsaspecten, toegeschreven
kunnen worden aan socialisatie. Dit wordt ook zichtbaar in de overzichtsartikelen die de laatste tien jaar zijn
verschenen over middelengebruik van adolescenten, waarin amper aandacht is voor enig gedragsgenetisch
gedachtegoed (zie Conrad et al., 1992; Petraitis et al., 1995). Ook het aantal empirische studies dat specifiek
gekeken heeft naar genetische en sociale invloeden is beperkt. Deze zogeheten ‘tweelingenstudies’ geven aan
dat de transgenerationele overdracht van roken deels verklaard kan worden door genetische overdracht (zie
Carmelli, Swan, Robinette & Gabsitz, 1992; Pomerleau & Kardia, 1999). Uit een vergelijking van 18 ‘tweelingenstudies’
komt naar voren dat de overeenkomst in rookgedrag tussen eeneiige tweelingen groter is dan bij tweeeiige
tweelingen (Hughes, 1986): de gemiddelde bijdrage van overerving was 53%, variërend van 28% tot 84%
in de diverse studies. Bovendien geven sommige auteurs aan dat erfelijkheid niet alleen een rol speelt bij het
wel of niet beginnen met roken, maar ook bij de leeftijd waarop men begint te roken en bij de intensiteit van
roken (Heath & Martin, 1993). Uit Nederlands onderzoek van Boomsma en Koopmans (1994) bij 1600 tweelingen
in de leeftijd van 13-23 jaar blijkt de variantie in rookgedrag tussen tweelingen, voor 59% verklaard te
kunnen worden door omgevingsinvloeden en voor 31% door genetische factoren.
Op het eerste gezicht sluiten de bovenstaande bevindingen wel aan bij de ideeën van Harris: de voorbeeldfunctie
van ouders voor ontwikkeling van rookgedrag bij hun kinderen is beperkt. Echter, het is lastig om
onderzoek bij tweelingen te generaliseren naar gezinnen waar geen tweelingen aanwezig zijn. Aan de andere
kant is het vaak de impliciete wens van sociaal wetenschappers om de verklaring door genetische overdracht
niet te groot is doen lijken. Recent empirisch onderzoek bij volwassenen probeert inzicht te krijgen in de relatie
22
hoofdstuk 4/ Het nature-nurture debat