Zoals de ouders zingen, piepen de jongen - Stivoro

op de adolescent en vraagt om een onmiddellijke reactie. Passieve sociale druk bestaat uit de voorbeeldfuncties
door belangrijke anderen. Jongeren krijgen normatieve informatie over een bepaald gedrag als ze anderen wel
of niet zien roken. Turner (1991) heeft een iets andere classificatie en maakt onderscheid tussen descriptieve en
injunctieve normen. De eerste normen refereren aan het feitelijk gedrag van anderen in de directe omgeving en
sluit dus aan bij het idee van voorbeeldgedrag van Bandura en Akers. Injunctieve normen geven aan wat voor
gedrag personen goed- en afkeuren. Dit laatste concept komt ook terug in de theorie van gepland gedrag
(Ajzen, 1991; Fishbein & Ajzen, 1975): de meningen over een bepaald gedrag van belangrijke anderen in de
omgeving van een individu zijn bepalend voor de motivatie om dit gedrag wel of niet te gaan vertonen.
Concluderend kan gesteld worden dat personen in de directe omgeving op diverse manieren hun
invloed op het gedrag van het kind kunnen laten gelden: ouders die zelf roken geven signalen af over de normatieve
acceptatie hiervan (voorbeeldgedrag, ook wel passieve sociale druk of descriptieve normen genoemd);
ouders die hun kinderen sigaretten aanbieden oefenen hiermee druk uit (actieve sociale druk); en ouders die
een sterke mening hebben over het roken van hun kind oefenen zo invloed uit (injunctieve normen). Voordat
de literatuur over deze verschillende processen wordt besproken, moet worden opgemerkt dat deze processen
niet onafhankelijk van elkaar zijn: er is meestal een sterke samenhang tussen voorbeeldgedrag en normen over
roken van ouders. In een studie van De Vries et al. (1995) wordt er een sterke relatie gevonden tussen het rookgedrag
van belangrijke anderen - zoals ouders, broers en zussen en vrienden - en hun normen. Ook in een
andere Nederlandse studie zijn er duidelijke relaties tussen de normen van ouders, vrienden en een eventuele
partner en het feitelijk rookgedrag van deze personen (Engels, 1998). In de meeste gevallen hebben ouders die
zelf roken een minder stringente mening of denken ze dat ze die niet mogen hebben en vice versa. In een studie
van Goddard (1990) geven de adolescenten zelf aan dat hun ouders wel proberen om hun kinderen te overreden
niet te gaan roken, en dat dit niet echt afhangt van de rookstatus van de ouders. Dat wil zeggen, de meerderheid
van de ouders wil niet dat hun kind begint te roken. Helaas heeft zij in haar onderzoek niet onderzocht
of de overredingskracht van ouders op hun kinderen niet afhangt van hun eigen rookgedrag. Kortom, het is
dus belangrijk te beseffen dat er een behoorlijke evidentie is voor de samenhang tussen verschillende sociale
invloedprocessen vanuit ouders (voorbeeldgedrag, druk en normen): meer empirische gegevens over deze
samenhang komt terug in hoofdstuk zes. In dit hoofdstuk volgt nu een bespreking van studies die gekeken
hebben naar de effecten van voorbeeldgedrag van ouders, normen van ouders over roken en druk van ouders
om te gaan roken.
5.1. Voorbeeldgedrag
De laatste decennia zijn er honderden artikelen verschenen over de invloed van het rookgedrag van de
ouders op het rookgedrag van adolescenten. Het is ondoenlijk en weinig zinvol om hier een uitputtende rapportage
van al die studies te geven. Er is voor gekozen om uitsluitend de bevindingen van longitudinale studies
te bespreken omdat hier stevigere uitspraken over het relatieve belang van ouders gedaan kan worden dan in
cross-sectionele studies. Verder zal naast de bespreking van de overzichtstudie van Conrad, Flay en Hill (1992),
de bevindingen van drie recente Amerikaanse, Engelse en Noorse studies alsmede die van een Nederlandse
studie toegelicht worden. Deze laatste vier studies zijn namelijk niet opgenomen in het overzicht van Conrad
et al., maar geven wel een prima inzicht in de huidige stand van zaken op dit terrein.
Zoals de ouders zingen, piepen de jongen
27