5ο Πανελλήνιο Î£Ï Î½Î­Î´ÏÎ¹Î¿ Οικολογίας «Οικολογικές διεργασίες στο ...

Ελληνική Οικολογική Εταιρεία - Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία - Ελληνική Βοτανική Εταιρεία5 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Οικολογίας - «Οικολογικές διεργασίες στο χώρο και το χρόνο»Πάτρα 7 - 10 Οκτωβρίου 2010Πόσο καλά μπορούμε να προβλέψουμε τους ρυθμούς εξαφάνισης που οφείλονται στηναπώλεια ενδιαιτήματος;John M. HalleyΤμήμα Βιολογικών Εφαρμογών & Τεχνολογιών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. E-mail: jhalley@cc.uoi.grΗ εξαφάνιση ειδών είναι φυσικό μέρος της εξέλιξης. Η πλειονότητα (~95%) των ειδών πουυπήρξαν ποτέ στη Γη είχαν ήδη εξαφανιστεί πριν εμφανιστεί ο Άνθρωπος. Σε κάθε είδος απόαυτά που υπάρχουν σήμερα στον κόσμο αντιστοιχούν ~20 εξαφανισμένα είδη. Έτσι, απόφυσικούς μηχανισμούς, η απώλεια ειδών είναι ίση με περίπου ένα είδος το χρόνο. Υπολογίζεταιότι ο ανθρωπογενής ρυθμός εξαφάνισης τώρα είναι χιλιάδες φορές μεγαλύτερος από το φυσικόρυθμός της εξαφάνισης και ότι ο κύριος λόγος εξαφανίσεων είναι η παγκόσμια συρρίκνωση τουενδιαιτήματος. Για αυτό τον υπολογισμό οι επιστήμονες χρησιμοποιούν τις σχέσεις επιφάνειαςειδώνπου δείχνουν ότι όσο μειώνεται η έκταση μιας περιοχής τόσο θα μειώνεται και ο πλούτοςειδών που μπορεί αυτή να υποστηρίζει. Όμως, το 1992 ο Daniel Simberloff παρατήρησε ότιμετά από την απώλεια των 99% των δασών της Β. Αμερικής εξαφανίστηκαν μόνο 3 από όλα ταδασικά πουλιά της Β. Αμερικής. Οι πολέμιοι της διατήρησης εκμεταλλεύτηκαν το άρθρο τουSimberloff για να αποδείξουν ότι δεν ισχύουν οι σχέσεις επιφάνειας-ειδών και δεν υπάρχειπρόβλημα εξαφάνισης λόγω απώλειας ενδιαιτήματος. Ποιος είχε δίκιο; Τι ποσοστόενδιαιτήματος μπορεί να χαθεί χωρίς συνέπειες και πόσο γρήγορα μπορεί να φανούν ταπροβλήματα. Σε αυτή την ομιλία θα γίνει αναφορά στο πώς υπολογίζονται οι ρυθμοίεξαφάνισης και πόσο γρήγορα θα εμφανιστεί η απώλεια βιοποικιλότητας.Η απώλεια ενδιαιτήματος μπορεί να οδηγήσει σε εξαφάνιση με δυο τρόπους: είτε με απευθείαςαπώλεια ενδημικών ειδών από την περιοχή, είτε με συνεχή απώλεια από το υπόλοιποενδιαίτημα, διότι οι συρρικνωμένοι τόποι δεν μπορούν να υποστηρίζουν την ίδιαβιοποικιλότητα όπως πριν. Αυτή η διαδικασία (σύμφωνα με τον Jared Diamond ο οποίος είναισημαντικούς ερευνητές σε θέμα της εξαφάνισης) λέγεται «χαλάρωση» (“relaxation”). Ηδιαδικασία λέγεται και «χρέος εξαφάνισης» (“extinction debt”). Λόγω αυτού του φαινόμενου,ένας τόπος μπορεί να συνεχίζει να χάνει είδη ακόμα και αν έχει ήδη σταματήσει η απώλεια τουενδιαιτήματος. Πολλές μελέτες έχουν διερευνήσει αυτή την διαδικασία είτε σε νησιά στονωκεανό είτε σε κομμάτια κατακερματισμένων δασικών ενδιαιτημάτων μετά από αποψίλωση.Τα μικρά τεμαχισμένα κομμάτια δεν χάνουν όλα τα είδη τους αμέσως αλλά περνούν μιαδιαδικασία πτώσης βιοποικιλότητας με διάρκεια μερικών χρονών. Το ίδιο γίνεται στα πολύμεγάλα νησιά αλλά με μικρότερους ρυθμούς. Για τα μεγάλα νησιά ο χρόνος για να φτάσουνστην καινούρια ισορροπία μπορεί να είναι χιλιάδες χρόνια. Τόσο για τα μεγάλα όσο για ταμικρά ενδιαιτήματα, η μείωση της βιοποικιλότητας συνεχίζεται για χρόνια μετά από τηνπραγματική απώλεια έκτασης.Σημαντικό ζήτημα είναι η εκτίμηση του ρυθμού που γίνεται αυτή η διαδικασία. Εξαιτίας τουγεγονότος πως η εξαφάνιση δεν είναι εύκολο να παρατηρηθεί, είναι απαραίτητη η ανάπτυξημιας θεωρίας που μπορεί να βοηθήσει στη κατανόηση και πρόβλεψη των εξαφανίσεων. Σε αυτήτην ομιλία θα αναφερθώ σε μια νέα θεωρία της βιοκοινωνίας, την ουδέτερη θεωρία (“neutraltheory”). Αυτή η θεωρία είναι πολύ αντιφατική για τους επιστήμονες της οικολογίας επειδήκάνει τεράστιες απλοποιήσεις της πραγματικότητας της βιοκοινωνίας. Όμως πρόσφατα αυτή ηθεωρία αποδείχτηκε ιδιαίτερα επιτυχής στην επίλυση μερικών σημαντικών προβλημάτων τηςοικολογίας. Στο θέμα της εξαφάνισης αυτή η θεωρία δίνει εντυπωσιακές προβλέψεις. Οι ρυθμοίεξαφάνισης που προβλέπονται συμφωνούν καλά με αυτούς που παρατηρούνται σε αρκετέςκλίμακες. Αυτή η θεωρία προβλέπει ότι η απώλεια ειδών θα γίνει σε χρονική κλίμακα ανάλογημε την επιφάνεια του ενδιαιτήματος και σε δυο φάσεις: μια γρήγορη πτώση στην αρχήακολουθούμενη από ένα πιο αργό ρυθμό απώλειας. Τέτοιες προβλέψεις έχουν σημαντικό ρόλοόχι μόνο στο επιστημονικό επίπεδο αλλά και ως εργαλεία στη διαχείριση προστατευμένωνπεριοχών.4