ACADEMY Magazine 2019-2020

ECONOMIE
gezien de zeer matige groei en zeer lage inflatie. De inflatieverwachtingen
voor de eurozone zijn zelfs in een duikvlucht naar beneden
terechtgekomen. We zijn dan voor economisch herstel na een tegenslag
aangewezen op golven van optimisme of bubbels op financiële
en huizenmarkten.”
Bas Jacobs wijst erop dat de groei na de crisis nogal tegenvalt. “De
inkomens- en vermogensstijgingen zijn de drijvende kracht achter de
economische ontwikkeling geweest de afgelopen jaren in Nederland.
Maar de ramingen laten zien dat het hoogtepunt in 2018 achter ons
ligt en we alweer gaan vertragen. Tussen 1970 en 2008 was de gemiddelde
groei 2,6 procent. Vorig jaar, de top van het herstel na de Grote
Recessie, lag dat percentage op 2,7. Slechts marginaal beter dan het
historisch gemiddelde van voor de crisis. Een economische groei van
3,5 à 4 procent had normaal moeten zien in de voorbije periode met
meevallende omstandigheden. Er was inhaalgroei na de Grote Recessie,
de bezuinigingen zijn gestopt, de huizenmarkt is opgekrabbeld en
de aandelenmarkten zijn flink gestegen.”
“Als het economisch optimisme van de afgelopen jaren, huizenprijzen
en aandelen afvlakken, dan is nog steeds het economisch herstelmechanisme
stuk en staan we weer met lege handen. Centrale banken
kunnen niet veel meer. Eigenlijk werkt alleen nog budgettair beleid
goed om de conjunctuur te stabiliseren, maar dat is volledig ingesnoerd
in de Europese begrotingsnormen. Het is dan alsof je met je
auto in het zand staat!”, aldus Bas Jacobs.
HANDELSCONFLICTEN
Dat de groei vertraagt komt ook door het handelsconflict tussen
China en de Verenigde Staten en de Brexit, die al lange tijd als een
zwaard van Damocles boven Europa hangt. Jacobs: “Ik denk dat de
verstoring van de internationale handelsrelaties belangrijk is voor de
lange termijn, zeker voor een handelsland als Nederland. Een andere
oorzaak van de neerwaartse groeiverwachtingen zijn de problemen
in Italië met politieke instabiliteit en zwakke banken en de afvlakkende
groei in China.”
RENTES BLIJVEN TE HOOG
Jacobs: “In de Nederlandse discussie wordt niet erg benadrukt dat
de rentes misschien onvoldoende kúnnen dalen, met als gevolg dat de
kapitaalkosten te hoog blijven en investeringen en innovaties achterblijven.
Als bedrijven niet investeren en innoveren blijft de productiviteitsgroei
achter. Het spiegelbeeld van de lage productiviteitsgroei is
dat de lonen en inkomens onvoldoende groeien. De vertraagde loonontwikkeling
heeft in Nederland echter ook te maken met de uitholling
van vakbondsmacht en de opkomst van flexibele arbeid (zzp en
flexwerk).”
De rentes zijn laag en kunnen niet veel meer zakken. Maar op het
huidige niveau hebben ze al consequenties voor de pensioenfondsen.
“Nederland is een land met netto vermogen en de pensioenfondsen
spelen daar een hoofdrol in. Als een negatieve reële rente nodig is
om tot volledige bezetting in de economie te komen, heeft dat direct
gevolgen voor de dekkingsgraden. Die gaan dan verder onderuit. Dat
is natuurlijk heel vervelend voor gepensioneerden en mensen die
76 SPEAKERS ACADEMY® MAGAZINE 2020
pensioen opbouwen. “Dieper liggend speelt daarom niet alleen een
belangrijk economisch probleem van langdurige stagnatie, maar ook
een enorm verdelingsvraagstuk tussen vermogenden (de crediteuren)
en mensen die schulden hebben (de debiteuren). Om langdurige
stagnatie te voorkomen moeten rentes eigenlijk negatief kunnen
worden. En dat gaat direct ten koste van vermogenden en pensioenfondsen
en komt ten gunste van de schuldenaren. Tegelijk gaat ook
de financiële wereld op z’n kop. Banken komen in problemen als ze
spaarders geen negatieve rente in rekening willen brengen. Misschien
zijn het wel die verdelingsconflicten tussen vermogenden en schuldenaren
samen met de politieke dominantie van vermogenden en de
financiële sector waardoor het onmogelijk is gebleken om adequaat
macro-economisch beleid te voeren.”
Jacobs bestempelt de tegenstellingen tussen mensen en landen met
vermogen en mensen en landen met schulden ook als het grote politieke
probleem tijdens de Eurocrisis. “Iedereen herinnert zich het
conflict tussen netto vermogende landen en netto schuldenlanden:
Noord- versus Zuid-Europa. Maar het oplossen van een crisis komt
eigenlijk altijd neer op herverdeling van crediteuren naar debiteuren.
En daar verzetten de crediteurenlanden zich tegen.”
FINANCIËLE ARCHITECTUUR
NIET OP ORDE
Jacobs vindt ook dat te weinig lessen zijn getrokken uit de crisis om
Nederland financieel beter te organiseren: “We zijn een netto vermogensland
vanwege onze enorme pensioenvermogens en huizenvoorraad,
maar dat vermogen is tamelijk illiquide, daar kunnen we niet of
nauwelijks bij. Tegelijkertijd hebben we bijna de hoogste huishoudschulden
van de OESO, vooral dankzij een reusachtige hypotheekberg.
Dat maakt onze economie fragiel en huishoudens kwetsbaar.
Als het goed gaat, gaan we hard omhoog en als het slecht gaat hard
omlaag. Dan kunnen we ons bezit niet aanspreken om van onze schulden
af te komen.”
Zo stond een derde van de woningen van huiseigenaren op het
hoogtepunt van de crisis onder water. Hun schuld was hoger dan hun
hypotheek. Jacobs: “Die mensen gingen hard op de rem met hun uitgaven.
Er is niet serieus nagedacht over het op een betere manier met
restschulden omgaan. Mensen kunnen bijvoorbeeld niet een deel van
hun pensioengeld aanspreken om een restschuld af te lossen en zo een
persoonlijk faillissement af te wenden.”
Zo zijn ook de pensioenen de voorbije tien jaar nauwelijks of niet
geïndexeerd en zijn zelfs uitkeringen gekort en premies verhoogd.
“We geven mensen die pensioen opbouwen harde garanties over de
hoeveelheid pensioen die er straks minimaal voor hen is. Maar als
iedereen zekerheid wil is dat extreem duur. Je moet je bij zeer lage
rentes een ongeluk sparen om een goed pensioen op te bouwen. Sterker,
de rentes zijn nu zo laag dat pensioenfondsen ook de nominale
toezeggingen niet meer kunnen garanderen. De kans is groot dat er
gekort gaat worden op de pensioenen en de pensioenopbouw.”
“Doordat we ons vermogen illiquide hebben gemaakt is alsof we
al ons bezit in de brandkast hebben gestopt en vervolgens de sleu-