Lamure Dergisi 11

Deniz Çömez
VURUN KAHPEYE
HALİDE EDİB ADIVAR
HALİDE EDİB ADIVAR KİMDİR?
Türk edebiyatının önemli kadın kalemlerinden
Halide Edib, 1919 yılında İstanbul’un
işgaline karşı yaptığı konuşmaları ile
tanınan, İşgalci İngilizler tarafından adına
ölüm fermanı çıkarılan usta bir hatip, Kurtuluş
Savaşı yıllarında cepheleri dolaşarak
Yunan Mezalimini dünyaya tanıtan usta bir
yazar, çok sayıda eser kaleme alan bir romancı,
Anadolu Ajansı’nın kurulmasında
rol alan bir gazeteci, çevirmen, öğretmen,
müfettiş, Onbaşı… Meziyetleriyle önünde
ceket iliklenecek bir kadın olan Halide Edib
Adıvar’ı “Ne kadar tanıyorum?” sorusundan
hareketle yaptığım araştırmalar neticesinde
gördüm ki bu zamana kadar tam anlamıyla
tanıyamamışım. Şimdi başlıkta sorduğumuz
sorunun cevabına dönelim ve Halide Edib ile
tanışalım.
Halide Edib Adıvar Kimdir?
Türk edebiyatında önemli bir yeri olan
Halide Edib, 1884 yılında Sultan II. Abdülhamid’in
Ceyb-i Hümâyun kâtiplerinden
Selanikli Mehmed Edip Bey ile Fatma Bedrifem
Hanım’ın çocukları olarak dünyaya
geldi. Küçük yaşta annesini kaybedince ilk
terbiyesini aldığı ve çocukluğunu geçirdiği
anneannesinin evine yerleşti.
1983 yılında Üsküdar Amerikan Kız
Kolejine girdi. Burada bir yıl eğitim aldıktan
sonra ayrılmak zorunda kalan Halide Edib,
devrin önde gelen şahsiyetlerden özel ders
alarak eğitim hayatına devam etti.
1901 yılında ilk evliliğini, özel matematik
dersi aldığı hocası Sâlih Zeki ile yaptı. Bu
evliliğinden iki oğlu olan Halide Edib, Tevfik
Fikret’in yönetimindeki “Tanin” gazetesinde
“Halide Salih” imzasıyla yazılar yayımladı.
Yazılarını daha sonra Resimli Kitap, Şehbal,
Yeni Tanin, Musavver Muhit, Mehasin ve
Resimli Roman gibi yayınlarda sürdürdü.
Buralarda yazdığı yazılar yüzünden aldığı
tehditler üzerine, 1908 yılında (Rumî Takvim’e
göre 31 Mart 1325) II. Meşrutiyet’in
ilanından sonra, İstanbul’da, yönetime karşı
yapılmış büyük bir ayaklanma olan 31 Mart
Vaka’sı sırasında öldürüleceği endişesiyle
çocuklarıyla birlikte Mısır’a kaçtı. Buradayken
İngiltere’den aldığı bir davet üzerine
İngiltere’ye gitti. Olaylar yatıştıktan sonra
1909 yılında yurda döndü ve Maarif Nazırı
Sait Bey’in teklifiyle Dârülmuallimât’ta (Kız
Öğretmen Okulu) pedagoji öğretmenliğine
tayin edildi. Bir taraftan vakıf okullarında
müfettişlik yaparken bir taraftan da yazılarına
devam etti.
2
1911 yılında eşinden ayrılan Halide
Edib, Türkiye’nin geleceğine şekil verecek
çocukların iyi birer birey olarak yetiştirilmeleri
için önce kadının yetiştirilmesi gerektiğini
savunduğundan yazın hayatının ilk dönemlerinde,
daha çok kadın ve çocuk eğitimi
üzerinde durdu. Halide Edib, bu dönemde
Ziya Gökalp ve Yusuf Akçura gibi isimlerin
yazılarından etkilendi.
Balkan savaşı sırasında kadınların toplum
hayatına katılması ve eğitilmesi amacıyla
ilk kadın derneği Teali-i Nisvan Cemiyeti’ni
kurdu. Cemal Paşa’nın teklifi üzerine
Lübnan, Beyrut ve Şam’da okulları düzenleyip
açmak amacıyla Suriye’ye gitti.
1917’de Dr. Adnan ile evlendi. Aynı yıl
kendisinin ilk tiyatro oyunu olan Kenan Çobanları’nı
yazdı. 1918-1919’da İstanbul Darülfun’unda
Batı edebiyatı dersleri verdi.
15 Mayıs 1919’da İzmir’in işgalinden
sonra düzenlenen Fatih, Üsküdar ve Sultanahmet
mitinglerinde hatiplik yönüyle
öne çıkarak konuşmacı oldu. Bunlar içinde
özellikle Sultanahmet mitinginde yaptığı konuşma
oldukça etkili oldu. Yine bu yıllarda
Büyük Mecmua ve Vakit’teki yazılarıyla işgale
karşı baş kaldırışın gelişmesinde, yayılmasında
katkıda bulundu. Ayrıca bu yıllarda
Anadolu’ya gizlice silah kaçırma görevini de
üstlenen Halide Edib, 1920’de eşi Dr. Adnan
ile Anadolu’ya geçerek Milli Mücadele için
aktif çalışmalarda bulundu.
Anadolu’ya geçerken Yunus Nadi ile
sohbetlerinde bir ajans kurma fikri ortaya
çıktı. Konuşma sırasında “Evvela kendini
ve mümkünse vatanı kurtaracak olan
Anadolu’dur.” diyen Halide Edib, Anadolu
Ajans’ının ismini almasında önemli bir rol
oynamıştır. 5 Nisan 1920’de Mustafa Kemal
Paşa ile Ankara’da yaptığı görüşmeyi Türk’ün
Ateşle İmtihanı isimli eserinde anlatmıştır.
Mustafa Kemal Paşa ile yapılan görüşmenin
ardından 6 Nisan 1920’de Anadolu Ajansının
(AA) kuruluşu gerçekleştirildi.
Ankara’da Yunus Nadi’nin Hâkimiyet-i
Milliye gazetesine yardım eden Halide Edib,
aynı zamanda yabancı gazetelerin tercü-