Fjölskyldubætur á Íslandi Fjárstuðningur vegna framfærslu barna ...

Algjörlega altækar barnabætur eru föst fjárhæð á hvert barn. Þá eru bæturnar
ótekjutengdar og breytast ekki eftir aldri né fjölda barna og eru óháð
hjúskaparstöðu. Það eru nokkur atriði sem víkja frá altækum barnabótum hér
á landi. Í fyrsta lagi eru þær tekjutengdar, í öðru lagi eru bæturnar lægri fyrir
fyrsta barnið, í þriðja lagi fá einstæðir forledrar talsvert hærri bætur og í fjórða
lagi fá yngstu börnin hærri bætur. Markmið barnabóta eru ekki tilgreind í
lögum um tekjuskatt (nr. 90/2003).
3.2.2 Meðlag
Barnalög (nr. 76/2003) kveða á um að foreldrum, báðum saman og hvoru um
sig, sé skylt að framfæra barn sitt. Þegar foreldrar eru ekki í sambúð getur
það foreldri sem stendur straum af framfærslu barna sinna og fer með forsjá
barnanna krafist meðlags af hinu foreldri. Ef um sameiginlega forsjá er að
ræða getur einungis það foreldri sem barnið hefur lögheimili hjá krafist
meðlags af hinu foreldrinu sem greiðist með börnum undir 18 ára aldri.
Sýslumaður getur einnig skyldað foreldri til að greiða barni framlag til
menntunar eða starfsþjálfunar frá 18-20 ára aldri komi rökstudd krafa fram um
það. Við skilnað, slit skráðrar sambúðar eða þegar aðrar breytingar verða á
forsjá barna, verða foreldrar að semja eða láta úrskurða um meðlagsgreiðslur.
Tryggingastofnun ríkisins (TR) hefur milligöngu um greiðslu lágmarksmeðlags
(sjá að neðan) sé þess óskað. Foreldri verður hins vegar sjálft að sjá um
innheimtu aukins meðlags auk lágmarksmeðlags fari greiðslur þess ekki í
gegnum TR. Þegar TR annast milligöngu meðlags þá greiðir
meðlagsgreiðandi meðlagið til Innheimtustofnunar sveitarfélaga. Einstæðum
foreldrum er því ávallt tryggt lágmarksmeðlag frá TR (Lög um
almannatryggingar nr. 100/2007).
Lágmarksupphæð meðlags nemur 21.657 kr. á mánuði fyrir árið 2010,
eða samsvarandi einföldum barnalífeyri, og er foreldrum óheimilt að semja um
lægra meðlag. Foreldrar geta ávallt samið um hærra meðlag en nái þeir ekki
samkomulagi um meðlag þá úrskurðar sýslumaður um greiðslu meðlags.
Sýslumaður hefur, skv. viðmiði dómsmálaráðuneytisins, fjárhagsstöðu og hagi
beggja foreldra og þarfir barnsins til hliðsjónar þegar hann úrskurðar um
meðlagsgreiðslur. Dómsmála- og mannréttindaráðuneytið birtir árlega
viðmiðunarfjárhæðir handa sýslumönnum til leiðbeiningar við ákvarðanatöku
fyrir upphæðir meðlags. Þrátt fyrir að sýslumanni beri að taka mið af högum
beggja foreldra taka viðmiðunarfjárhæðir einvörðungu mið af tekjum
meðlagsgreiðenda (Dómsmála- og mannréttindaráðuneyti, e.d.). Þrátt fyrir að
sýslumaður noti viðmið ráðuneytisins þá tekur meðlagskerfið í framkvæmd
fyrst og fremst mið af tekjum þess foreldris sem greiðir meðlagið (Frumvarp til
laga um breytingar á lagaákvæðum er varða framfærslu barna og meðlag skv.
barnalögum nr. 76/2003).
Meðlag er, ólíkt öðrum greiðslum sem hér er fjallað um, ekki
fjárstuðningur frá hinu opinbera. Þar sem TR getur annast greiðslu meðlags
þá tryggir TR greiðslu lágmarksmeðlags til allra einstæðra foreldra og því má
að hluta til líta á meðlag sem opinberan fjárstuðning. Þannig má benda á að
innheimtustofnun náði árið 2009 einvörðungu að heimta 75% af kröfum til
meðlagsgreiðenda, 2005-2007 var hlutfallið um 85% (Innheimtustofnun
sveitarfélaga, 2009). Það má hins vegar ekki leggja meðlag til jafns við aðrar
barnatengdar greiðslur og er að vissu leyti varhugavert að hafa meðlag með í
14