Fjölskyldubætur á Íslandi Fjárstuðningur vegna framfærslu barna ...

Ofantaldar forsendur eru í öllum tilvikum bæði fyrir fjölskyldur sem hafa rétt á
atvinnuleysisbótum og fyrir fjölskyldur sem ekki hafa rétt á
atvinnuleysisbótum. Gert er ráð fyrir því að þegar börn eru á heimilinu séu þau
4 og 6 ára gömul og eiga foreldrar þ.a.l. ekki rétt á fæðingarorlofi. Húsnæði
fjölskyldna er í öllum tilvikum leiguhúsnæði og ennfremur að
húsnæðiskostnaður sé jafnhár hjá öllum fjölskyldum, eða 20% af meðal
verkamannalaunum. Margar aðrar forsendur standa einnig að baki
útreikningum á líkaninu, ekki þykir þó ástæða að fjalla nánar um þær hér (sjá
OECD, 2007c).
Forsenda líkansins sem er einna óraunhæfust er sú að að allir búi í
leiguhúsnæði, en meirihluti íbúa í flestum vestrænum þjóðum býr í eigin
húsnæði. Í flestum vestrænum þjóðum búa innan við 40% þjóðarinnar í
leiguhúsnæði (OECD, 2006; Oswald, 1996). Á Íslandi er hlutdeild íbúa í
leiguhúsnæði enn lægra, eða um 12% (sjá kafla 3.4). Flest OECD lönd greiða
húsaleigubætur eða einhvers konar leigustuðning í gegnum aðra bótaflokka
eða skattkerfið. Hjá flestum landanna taka greiðslurnar mið af fjölda barna á
heimilinu. Húsaleigubætur hafa því víða nokkur áhrif á fjárstuðning vegna
framfærslu barna. Sú forsenda gefur því í reynd nokkuð skakka mynd af
raunverulegum fjárstuðningi í ljósi þess að fæstir íbúar búa í leiguhúsnæði. Af
þeirri ástæðu er ekki tekið tillit til húsaleigubóta hjá öllum þjóðum í
meðfylgjandi útreikningum. Annmarkinn sem fylgir þeirri leið er að hjá sumum
þjóðum er húsnæðisstuðningurinn partur af fjárhagsaðstoð eða skattkerfinu
og í þeim tilvikum er ógerlegt að undanskilja húsnæðistengdar greiðslur. 34
Í líkönunum er gert ráð fyrir því að þegar börn eru á heimilinu séu þau 4
og 6 ára gömul. Á Íslandi eru yngstu börnin styrkt hlutfallslega meira í
barnabótakerfinu heldur en yngstu börn í öðrum vestrænum þjóðum (tafla 5.2
og tafla 1.6 í OECD, 2007c). Það má því leiða líkum að því að forsendur skattog
bótalíkani OECD sé fjárstuðningi vegna framfærslu barna mun hagstæðari
hér en hjá öðrum þjóðum. Um þetta er þó ekki hægt að fullyrða þar sem hin
heildstæðu skatta- og bótalíkön milli þjóða eru margslungin. Vel gæti t.a.m.
verið að forsendur líkansins séu öðrum þjóðum einnig mjög í vil í sumum
tilvikum.
Fjárstuðningur vegna framfærslu er reiknaður með sama móti og í kafla
4, þ.e. sem mismunur á ráðstöfunartekjum fjölskyldna með og án barna.
Bornar eru saman ráðstöfunartekjur foreldra með börn við einstaklinga eða
hjón án barna. Barnlausir einstaklingar eru bornir saman við foreldra með
sömu atvinnustöðu og fjölskyldugerð (utan barnanna). Að sama skapi eru hjón
með börn á framfæri borin saman við barnlaus hjón. 35
Samanburður á fjárhæðum milli þjóða er gerður með tvennum hætti. Í
fyrsta lagi er fjárstuðningur í hverju landi reiknaður sem hlutfall af meðaltali
verkamannalauna. Í öðru lagi er fjárstuðningurinn reiknaður í íslenskum
krónum með kaupmáttarleiðréttingu. Notast er við gengi ársins 2008, frá sama
ári og gögn OECD eru.
Til að byrja með er fjárstuðningur milli OECD ríkja sýndur hjá
tekjulausum foreldrum, bæði hjá einstæðum foreldrum og hjónum. Einungis
verður tekið dæmi af foreldrum sem eiga rétt á atvinnuleysisbótum. Skatt- og
bótalíkan OECD er bæði fyrir fjölskyldur sem eiga rétt á atvinnuleysisbótum
34 Líklega er hér um óverulegan stuðning að ræða, þó ekki verði um það fullyrt, sjá töflu 1.5 í
OECD (2007c).
35 Þetta hefur áður verið gert í OECD (2007b) og Bradshaw og Finch (2010).
59