Fjölskyldubætur á Íslandi Fjárstuðningur vegna framfærslu barna ...

6 Lokaorð
Fjárstuðningurinn vegna framfærslu barna hér á landi einkennist af því að
miðast við þarfir foreldra. Því er fjárstuðningur vegna framfærslu barna hér á
landi skilgreindur sem þarfamiðaður vegna þess að greiðslurnar miðast að
miklu leyti við foreldrana. 37 Einn stærsti þátturinn er að einstæðir foreldrar fá
talsvert hærri greiðslur en hjón og sambúðarfólk. Einnig fá öryrkjar,
atvinnulausir og námsmenn talsvert rýmri greiðslur en foreldrar á
vinnumarkaði, þótt tekjur kynnu að vera álíka háar. Einnig fá leigjendur með
lágar tekjur hærri greiðslur umfram foreldra í eigin húsnæði. Þarfamiðunin
næst einnig í gegnum tekjutengingu bóta. Þannig skerðast barnabætur,
námslán, húsaleigu- og vaxtabætur eftir því sem tekjur viðtakenda eru hærri.
Eignatenging er einnig til staðar í húsaleigu- og vaxtabótum.
Í alþjóðlegum samanburði er fjárstuðningur vegna barna hér á landi
fremur lítill. Hjón og sambúðarfólki eru með lægri fjárstuðning en gerist meðal
margra annarra vestrænna þjóða. Fjárstuðningur við einstæðra foreldra hér á
landi er að jafnaði nær því sem gengur og gerist víða í vestrænum ríkjum. Það
virðist því vera lögð meiri áhersla á fjárstuðning við einstæða foreldra en hjón
hér á landi. Einnig er lágtekjumiðun fjárstuðningsins nokkuð meiri hér en hjá
öðrum Evrópuþjóðum. Lágtekjumiðun er hins vegar nokkuð algeng í
engilsaxnesku löndunum. Ísland líkist þeim því hvað það varðar.
Undantekningin á því er hins vegar að þeir allra tekjulægstu og þeir tekjulausu
fá umtalsvert minni stuðning hér á landi en í öðrum vestrænum löndum (t.d.
atvinnulausir). Þrátt fyrir það er Ísland meðal þeirra þjóða þar sem
barnafátækt mælist í minna lagi.
Árið 2010 eru alls átta tegundir bóta og annarra greiðslna sem taka tillit
til framfærslu barna. Í fjórum af þessum átta er fjárstuðningurinn fólginn í því
að viðbót er greidd vegna barna þar sem börnin eru ekki meginskilyrði fyrir
greiðslunum. Þetta á við um námslán, atvinnuleysis-, húsaleigu- og
vaxtabætur. Hinir fjórir bótaflokkarnir eru greiddir á grundvelli þess að
foreldrar séu með börn á framfæri þó að bæturnar séu einnig skilyrtar af
öðrum þáttum. Hér er um að ræða barnabætur, mæðra- og feðralaun, meðlag
og barnalífeyri.
Einstakar tegundir bóta og annarra greiðslna lúta oft mismunandi
stjórnun og stefnu. Þeim getur verið stýrt úr mismunandi ráðuneytum og
ákvörðun á fjárhæðum og fyrirkomulagi þeirra getur verið með mjög
mismunandi hætti. Sumt veltur á ákvörðunum ráðherra, annað á lagasetningu
Alþingis og enn annað á skipuðum nefndum. Það má því segja að kerfislægt
hafi heildarkerfi fjárstuðningsins ekki samræmda stefnu þar sem
ákvarðanartaka er kemur að fjárhæðum er á höndum margra aðila. T.d. breytti
stjórn LÍN nýlega reglum um námslán þannig að viðbótarlán á hvert barn
lækkar eftir því sem börnum fjölgar án þess að samræmast breytingum
annarra kerfa.
Í fjórða kafla voru tekin mörg dæmi um fjárstuðning vegna framfærslu
barna (child benefit packages) í mismunandi fjölskyldusamsetningum til þess
að varpa ljósi á heildarkerfi fjárstuðnings. Í ljós kom að fjárstuðningurinn er
37 Tekið skal fram að fjárstuðningur sem miðast við sértækar aðstæður barna er hér
undanskilinn. Slíkar greiðslur eru einkum til langveikra barna.
70