Fjölskyldubætur á Íslandi Fjárstuðningur vegna framfærslu barna ...

íbúar landsins búa í sveitarfélagi sem fylgir leið A við úthlutun
fjárhagsaðstoðar (Hagstofa Íslands, 2010a).
Þar sem viðmiðunarfjárhæðir Félags- og tryggingamálaráðuneytisins eru
ekki bindandi geta fjárhæðir og reglur verið mjög breytilegar milli sveitarfélaga.
Rannsókn frá árinu 2000 sýndi að búseta gæti haft töluverð áhrif á hversu há
fjárhagsaðstoð er í boði. T.a.m. var hæsta fjáhæðin fyrir einstakling 29%
hærra en lægsta fjárhæðin (Guðný Björk Eydal og Anný Ingimarsdóttir, 2003).
Til að skoða fjárstuðning vegna framfærslu barna þarf því að gefa sér
forsendur um búsetu foreldranna. Hér verður gert ráð fyrir að foreldrar séu
búsettir í Reykjavík. Bæði er það stærsta sveitarfélagið og einnig fylgja þau
leið B líkt og flest sveitarfélög á landinu gera.
Í Reykjavík er óskert grunnfjárhæð fjárhagsaðstoðar árið 2010 125.540
kr. á mánuði fyrir einstakling og 200.864 kr. fyrir hjón og sambúðarfólk. Þó að
grunnfjárhæð sé ekki hærri þegar börn eru á framfæri þá er heimild til að
greiða hærri fjárhagsaðstoð vegna sérstakra aðstæðna, m.a. vegna
framfærslu barna. Árið 2009 voru þau réttindin rýmkuð nokkuð. Þannig geta
foreldrar sem hafa tekjur við eða lægri en grunnfjárhæðin fengið allt að 12.640
kr. á mánuði geti þau framvísað kvittun fyrir daggæslu barns í heimahúsum,
leikskóla, skólamáltíðir, frístundaheimili, sumardvöl og/eða þátttöku barns í
þroskandi félags- og tómstundastarfi (Reglur um fjárhagsaðstoð frá
Reykjavíkurborg). Þrátt fyrir rýmkun réttindanna virðist ekki hafa verið mikil
aukning í greiðslum fyrir börn og því er ekki talið sem svo að hér sé um
almennar greiðslur vegna barna að ræða. 18
3.3.4 Lífeyristryggingar
Lífeyristryggingakerfið byggir á lagasetningu um almannatryggingar frá 1946 19
þar sem víðtækur réttur myndaðist fyrir elli- og örorkulífeyri. Í lögunum var
einnig kveðið á um barnalífeyri (Stefán Ólafsson, 1999). Síðan þá hafa
lífeyristryggingar skipst í elli- og örorkulífeyri og eru upphæðir þeirra svipaðar.
Árið 2010 er lágmarksframfærslutrygging örorku- og ellilífeyris 180.000
kr. fyrir skatt á mánuð hjá einhleypum, en 157.209 kr. eftir skatt. Hjá örorku og
ellilífeyrisþega með maka nemur lágmarksframfærslutrygging 153.500 kr. fyrir
skatt á mánuði en 138.603 kr. eftir skatt. Stuðningur lífeyristrygginga við
barnafjölskyldur felst fyrst og fremst í barnalífeyri (sjá kafla 3.2.4). Að öðru
leyti er lífeyrir almannatrygginga greiddur óháður því hvort einstaklingur hefur
barn á framfæri (Lög um almannatryggingar nr. 100/2007; Lög um félagslega
aðstoð nr. 99/2007).
Í september 2008 var tekin upp lágmarksframfærslutrygging og þá
bættist við sérstök framfærsluuppbót fyrir lífeyrisþega sem hafa heildartekjur
undir lágmarksframfærslutryggingu. Hin sérstaka framfærsluuppbót skerðist
krónu á móti krónu fyrir allar tekjur sem lífeyrisþegi fær (Reglugerð um
sérstaka uppbót til framfærslu lífeyrisþega nr. 878/2008). Þannig að þegar
einhleypur lífeyrisþegi með lágmarksframfærslutryggingu sækir um mæðra-
18 Hlutfall þeirra sem fengu aðstoð vegna barna af þeim sem fengu fjárhagsaðstoð hjá
Reykjavíkurborg var 42% árið 2007, 37% árið 2007, 48% árið 2009 og 35% frá janúar til
september árið 2010. Það virðist því ekki vera ýkja mikil aukning á greiðslunum þegar
réttindin voru rýmkuð árið 2009.
19 Fyrsti vísir að félagslegri tryggingu eldri borgara nær aftur til 1890, hins vegar segir Stefán
Ólafsson að: „[a]llt fram að gildistöku laganna um almannatryggingar 1947 risu
ellitryggingarnar á Íslandi varla undir tryggingarnafninu” (1999:77).
21