Fronda21-22

w kategoriach nadprzyrodzonych. W literaturze protestanckiej tego okresuna próżno by szukać wezwań do chrześcijańskiej krucjaty przeciw Turkom.Na pierwszy plan wysuwa się nie walka z wrogiem zewnętrznym, lecz walkawewnętrzna. Jeden z najwybitniejszych kaznodziejów protestanckich AlexisJanos Kecskemeti tak tłumaczył węgierskiej szlachcie nieszczęścia, jakie spadłyna ich kraj:„Królowie i mężowie wojujący są zsyłani przez Boga na ukaranie innychkrajów i narodów jako Nabuchodonozor na Jerozolimę. Podczas karaniaprzeto myślmy nie o wrogu, lecz błagajmy Boga, aby odwrócił od nas nieprzyjaciół,których zesłał przeciwko nam. Nauczmy się, że Bóg potrafi się posługiwaćw wykonaniu swych słusznych wyroków także posługą niewiernych,jako posługą Nabuchodonozora przeciwko Jerozolimie, tak i terazposługą wyznawców Mahometa przeciwko Węgrom i innym narodom. (...)Nauczmy się, jeśli z dopustu Bożego widzimy zagarnianie przez obce ręcenaszych miast i dobytku, nie lamentować, ale cierpieć spokojnie, z podzięką.Nauczmy się, aby mężowie wojujący nie wychwalali swej siły, nie przypisywaliniczego własnym staraniom, ale oddawali chwałę Bogu, bo Bóg jesttym, kto oddaje wroga w ich ręce."Skończyło się sławienie bojowych cnót rycerskich, warunkiem przepędzeniawrogich armii stało się przepędzenie własnych grzechów, oczyszczeniemoralne i duchowa odnowa. Traktowanie klęski państwa jako kary zagrzechy było zgodne nie tylko z wizją teologiczną, lecz również z potocznymdoświadczeniem. Upadek zewnętrzny Węgier był bowiem skutkiem znaczniegłębszego kryzysu wewnętrznego (będzie z nim wiele mieć wspólnego anarchizacjapolskiego życia politycznego w XVIII wieku, z ciągłymi wojnamiszlacheckich stronnictw oraz intrygami magnatów, przedkładających własneinteresy nad dobro ojczyzny). W przeddzień tureckiej ofensywy na Węgry legatpapieski pisał do Rzymu: „Brak tu kierownictwa, brak pieniędzy, brakrządu, brak okrętów, brak porządku... Gdyby za cenę trzech forintów możnabyło uratować kraj, nie znalazłoby się trojga ludzi, którzy by tę ofiarę chcieliponieść."Większość Węgrów opowiedziała się za reformacją w wersji kalwińskiej,która jest bodaj najbardziej pesymistyczną z odmian protestantyzmu. „Odpanowania Turcji aż do czasów dzisiejszych smutek był dominującym nastrojemw narodzie" - pisał już w wieku XX Gyula Komis. Jego zdaniem ten36FRONDA 21/22