3

ãàéëèéí õîðîîíû ãàçàð ìºí ñàðä èðãýäýýñ õóðààñàí öààñ 581 áîëæýý. ̺í
Îëíîî ºðãºãäñºíèé 3-ð îí ìºí ºâëèéí òýðã¿¿í ñàðä Íèéñëýë Õ¿ðýýíýý
õóäàëäàà õèéñýí îëîí ìîíãîë÷óóäààñ øèíý òîãòîîñîí ä¿ðìèéí ¸ñîîð
ãàéëüä õóðààñàí ìºíãºí òýìäýãò öààñ 5041. Õèàãòûí ãàçðàà ºâñ, ò¿ëýý 纺æ
õóäàëäñàí ìîíãîë÷óóäààñ 207 öààñ, Óëèàñòàéí ãàçðàà 9-ð ñàðä õóäàëäààëñàí
ìîíãîë÷óóäààñ 140 ëàíã òóñ òóñ õóðààí àâñàí ãýæ áîäîõîä óëñûí õýìæýýãýýð
¿ëýìæ áîëîõ íü òîäîðõîé àæýý.
Ýíýõ¿¿ ãààëèéí æóðàì íü Ìîíãîë óëñàä äàãààð îðñîí ªâºð ìîíãîë,
Õºëºí-áóéðûí õÿçãààðò ýõýí ¿åäýý íýãýí àäèë äàãàí øèéòãýãäýæ áàéëàà.
Áîãä ãýãýýíèé çàñãèéí ãàçðûí ãàéëèéí æóðàì õýäèé îðëîãûí ÷óõàë ýõ
áóëàã áîëîâ÷, õàðãèñ øèíæ ÷àíàðòàéã òýìäýãëýõ õýðýãòýé. Ýíý áîë ãàäààäûí
õóäàëäàà÷äûí îðóóëàõ, ãàðãàõ õóäàëäààíû ãàéëü áóñ, äîòîîä õóäàëäààíû
áóþó áàðàà òàâààð, ò¿¿õèé ýäèéã íýã ãàçðààñ íºãºº ãàçàð òýýæ 纺õèéí ãàéëü
ìºí áºãººä Áîãä õààíò Ìîíãîë óëñûí ôåîäàëûí øèíæ ÷àíàðûã õàðóóëñàí
ç¿éë àæýý.
Ôåîäàëûí íèéãýì á¿õèé àëèâàà óëñ îðîíä áàéäàã ãààëü íü äîòîîäûí
õóäàëäààíû ã¿éëãýýíä ñààä òîòãîð ó÷ðóóëæ, äîòîîäîä íýãýí öîãö çàõ çýýë
áèé áîëîõ ÿâäëûã áîîãäóóëäàã áàéæýý. Áîãä ãýãýýíèé Çàñãèéí ãàçðûí
òîãòîîñí ýíýõ¿¿ æóðàì íü äîòîîäûí áàðàà òàâààðûí ã¿éëãýý áà íýãäñýí çàõ
çýýë òîãòîõîä ñààä ó÷ðóóëæ áàéâ. 160
Äîòîîä õóäàëäààíû ãàéëü Õÿòàä, Ìîíãîëûí õóäàëäàà÷äàä õàìààòàéãààñ
áèø, Ìîíòîë äàõü Îðîñûí õóäàëäààíä ¿ë õàìààðíà. Ó÷èð íü, Îðîñ-
Ìîíãîëûí 1912 îíû òýãø áóñ ãýðýýãýýð Îðîñûí õóäàëäàà àëèâàà ãàéëèàñ
÷ºëººëºãäñºí áèëýý. Äîòîîäûí õóäàëäààíû ãàéëüä áàÿí ÷èíýýëýã õÿòàäûí
õóäàëäàà ºðòºãäºõººñ ñàÿ ¿¿ñýí áîéæèæ ÿâñàí ìîíãîëûí ¿íäñýíèé õóäàëäàà
ºðòºãäºõ íü èõ áàéæýý. Õýðýâ Ìîíãîë îðîíä Ìàíæ-Õÿòàäûí êîëîíè÷ëîëûí
äýãëýì óñòãàãäñàíààñ õîéø ìàíæèéí ýëäçâ îëîí òºðëèéí àëáà íèéë¿¿ëýõ
¿¿ðýã ¿ã¿é áîëæ, õÿòàäûí õóäàëäàà-ìºí㺠õ¿¿ëýõ êàïèòàëûí íî¸ðõîë ÿìàð
íýã õýìæýýãýýð ñóëàðñàí íü òóñ îðíû ýäèéí çàñãèéí äýâøèëòýò õàíäëàãà
õ¿÷òýé áîëîõîä õ¿ðãýæ, òàâààð ìºíãºíèé õàðèëöàà ºðãºæèõºä ò¿ëõýö
áîëæ, ¿íäýñíèé õóäàëäàà èäýâõæèæýý. Ãýòýë, Áîãä ãýãýýíèé Çàñãèéí ãàçàðò
äîòîîäûí ãàéëü òîãòîîñîí ÿâäàë òóñ îðíû äîòîð ¿¿ññýýð áàéñàí äýâøèëòýò
¿çýãäë¿¿ä, ò¿¿íèé äîòîð ¿íäñýíèé õóäàëäààã ÷ºäºðëºæ áàéâ.
Ýíý ìýòýýð Õÿòàäûí õóäàëäàà, ìºí㺠õ¿¿ëýõ êàïèòàëûí ìºëæëºã, Õààíò
Îðîñûí êîëîíè÷ëîõ áîäëîãî, Áîãä ãýãýýíèé Çàñãèéí äýãëýì ãóðàâ íèéëæ,
Ìîíãîëûí íèéãìèéí óðàãø äýâøèõ õºäºë㺺íèéã èõýýõýí ñààòóóëæ áàéëàà.
Èéíõ¿¿ ãààëèéí òàëààñ ÷ àâ÷ ¿çñýí, Áîãä õààíò Ìîíãîë óëñ õàãàñ
êîëîíèéí øèíæòýé íü èëò àæýý. Îðîñ-Ìîíãîëûí 1912 îíû òýãø áóñ
ãýðýýãýýð Ìîíãîë äàõü îðîñ õóäàëäàà õèëèéí áà äîòîîä ãàéëèéí àëü àëèíààñ
÷ºëººëºãäñºíã¿é àõóë, Ìîíãîëûí ãààëèéí îðëîãî óëàì èõ áîëîõ áàéæýý.
160
È.ß.Çëàòêèí, Î÷åðêè íîïîé è íîâåéøåé èñòîðèè ìîíãîëèè. Ì. 1957, 148-149-ð òàë.
111