Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
àðãà áèø áàéæýý. Çàðèì òîì íî¸ä, ëàì íàð ìºí㺠öààñ òóñàëñíû äîòîð Äîòîîä<br />
ÿàìíû òýðã¿¿í ñàéä ÷èí âàí Áàäàìäîðæ õóâèàñàà 20 000 öààñ, Ñàíãèéí ÿàìíû<br />
òýðã¿¿í ñàéä Ëóâñàíáàëäàí 30 000 öààñ òóñàëíà ãýæýý.<br />
Áîãä ãýãýýíèé çàñãèéí ãàçðûí äàìïóóðëûã õàðóóëàõ áàñ íýã íîöòîé<br />
áàðèìò áîë óðüä 1914 îíä òàðèàëàíã õºãæ¿¿ëýõ òóõàé øèéäâýðýý 1919 îíû<br />
ºâºë öóöàëñàí ÿâäàë ìºí.<br />
1914 îíîîñ õàðüÿàò îëîí àéìàã, õîøóóíä óëñûí ñàíãààñ ç¿éë á¿ðèéí ¿ð áà<br />
æè÷ õýðýãëýõ áàãàæ õýðýãñëèéã òàâèí îëãîæ òóñ òóñàä àëáàíû òàðèà òàðèóëæ<br />
àæ àõóéä áîëîâñðóóëàí àøèã òóñûã õºãæ¿¿ëæ, èðãýíèé àìó õýðýãëýãäýõ¿¿íä<br />
íèéë¿¿ëýí áýëòã¿¿ëýõ òóõàé øèéäâýð ãàðãàñíààñ õîéø Áîãä ãýãýýíèé Çàñãèéí<br />
ãàçàð áà îðîí íóòãèéí ôåîäàëûí çàõèðãàà ýë øèéäâýðèéã áèåë¿¿ëýõ òàëààð<br />
áàçààëòàé þì õèéñýíã¿é. Õàðèí 1919 îíû ºâëèéí äóíäàä ñàðä Áîãä ãýãýýíèé<br />
çàñãèéí ãàçàð ýë øèéäâýðýý õýðýãñýõã¿é áîëãîæ íèéòýýð çàðëàæ çààõäàà:<br />
“òàðèà òàðèõàä ç¿éë á¿ðèéí õàðøëàëòàé ÿâäàë áóé áºãººä åð áîëîõ òîõèðîõ<br />
óóäàì òýãø ñàéí ãàçàðã¿é”, “áàãà ñàãà ãàçàð õàãàëáàðëàí òàðüñàí áîëîâ÷, åð<br />
ÿëüòàé áîëîâñðóóëàí ¿ðæ¿¿ëæ ÷àäñàíã¿é”, “ãîâü íóòàãòàé îëîí õîøóóíä<br />
òàðèàëàí áîëîâñðóóëàõ íü áýðõøýýëòýé”, “îäîî ãàçàð øîðîîã õàãàëáàðëàí<br />
òàðèà òàðèõàä óóë ãîëûí òýíãýð ñàõèóëñàí ÷ ìºí îéøîîí òààëàõã¿é” ãýõ ìýò<br />
ç¿ñýí ç¿éë øàëòàã æàãñààí ñèéð¿¿ëæ “îäîî îëîí àéìàã, õîøóó, øàâèéí íóòàãò<br />
àëáààð òàðèà òàðèóëàõ õýðãèéã á¿ðìºñºí çîãñî 168 ãýæýý.<br />
Ìîíãîëûí ôåîäàëóóä, òóñ îðîíä òàðèàëàí õºã溺ã¿é, õîéøèä ÷<br />
õºãæèõã¿é õýìýýí ¿çýæ “Õàëõûí ìîíãîë÷óóä áîëáààñ ÿçãóóðààñ àëèâ óðëàõ,<br />
¿éëäýõ, òàðèõ áîëîâñðóóëàõ ÿâäëûã îãò ìýäýõã¿é, äàí ãàíö óóäàì ñàðóóë<br />
ãýãýýí òóíãàëàã íóòàã óñàíä äºðâºí ç¿éëèéí ìàëûã ¿ðæ¿¿ëæ, ò¿¿íèé ¿ð øèìä<br />
èòãýæ àìüäðàí...” èðñíèéã òýìäýãëýõèéí õàìò èéì øèéäâýð áîë “îëîí àëáàò<br />
èðãýäèéí ýðìýëçýë õ¿ñýë ñàíààíä” 169 òîõèð÷ áàéíà ãýæýý.<br />
Ìîíãîëûí ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñ áîëîõ ìàë àæ àõóé óðüäûí àäèë áàéãàëèéí<br />
ýðõøýýëä á¿ðýí çàõèðàãäàæ áàéæýý. Áîãä ãýãýýíèé Çàñãèéí ãàçðààñ ìàë<br />
ñ¿ðãèéã àð÷ëàí õàìãààëàõ, õàøàà ñàðàâ÷ áàðèõ, õóäàã óñ ãàðãàõ, õàëäâàðò<br />
ºâ÷íººñ ñýðãèéëýõ òàëààð þó ÷ õèéñýíã¿é.<br />
Ìîíãîëûí íèéãìèéí õºãæèëä ôåîäàëûí äýãëýìò Áîãä õààíò Ìîíãîë<br />
óëñûí õàðãèñ áîäëîãî ñààä áîëæ áàéñàí ó÷èð, øèíý òºðæ áóé õºðºíãºòí¿¿ä,<br />
á¿õ äýâøèëò õ¿÷èí ò¿¿íä äóðã¿éöýí, Áîãä ãýãýýíèé çàñãèéí ãàçðûí áîäëîãûã<br />
îëîí òàëààñ ø¿¿ìæëýí ýñýðã¿¿öýõ áîëæýý.<br />
Õ¿ðýýíýý õýâëýãäýæ áàéñàí “Íèéñëýë Õ¿ðýýíèé ñîíèí áè÷èã” 1917 îíû<br />
íýãýí äóãààðòàà, æèí òýýâýð áà ò¿¿õèé ýäèéí õîðøîî áàéãóóëàõ òóõàé, 170<br />
ìîíãîë÷óóäûã òàðèà áà ãàð ¿éëäâýðò ñóðãàõ òóõàé 171 ºã¿¿ëýë íèéòýëñýí àæýý.<br />
“...àðä õîîñîí á¿ãýýñ óëñûí ñàí áàÿíä äýâøèõã¿é... ìîíãîë ãàçàð õîðøîîí ¿ã¿é<br />
168<br />
Óëñûí àðõèâ, 3-23-267.<br />
169<br />
Óëñûí àðõèâ, 3-23-267.<br />
170<br />
“Ííéñëýë Õ¿ðýýíèé ñîíèí áè÷èã”, 1917 îíû 1-ð ñàðûí 1, ¹ 46<br />
171<br />
̺í òýíä.<br />
119
Change language