3

Èéíõ¿¿ 1914 îíû 10-ð ñàðûí äóíäóóð áîëñîí 11-ð õóðàëäààí äýýð Ìîíãîëûí
òàë, Îðîñ-Õÿòàäûí 1913 îíû òóíõàãèéã àëáàí ¸ñîîð õ¿ëýýí çºâøººðñíèéã
ìýäýãäýæ, ýíý òóõàé ãóðâàí óëñûí ãýðýýíèé 1-ð ç¿éë áîëãîí áàòëàõàä
òàòãàëçàõ ÿâäàëã¿éã õýëýõèéí äàøðàìä “öààøèä áóñàä ç¿éëèéã õýëýëöýõýä
áèä ººðñäèéí ãîë ñàíàëóóäàà áàðèìòëàõ áîëíî” 107 ãýæ öîõîí òýìäýãëýæýý.
Ìîíãîë òàëûí õ¿ëýýõýýð çàâäàí áóé Õÿòàäûí õýìæýýò ýçýðõëýë áîë Õÿòàä
õàðø ýâñýë õèéãýýä ººðèéí ãàçàð øîðîîíû á¿ðýí á¿òýí áàéäëûã ýâäýõ ãýðýýã
àëèâàà ãàäààä óëñòàé áàéãóóëàõã¿é áàéõ ÿâäàë ìºí ãýäýã óòãààð áèä îéëãîæ
èéíõ¿¿ çºâøººð÷ áàéíà ãýæ ìîíãîëûí òºëººëºã÷ òýìäýãëýí õýëæýý. Èéíõ¿¿
óäòàë õýëýëöñýíèé ýöýñò ãóðâàí óëñûí ãýðýýíèé 1-ð ç¿éë ñàÿ áàòëàãäñàí íü
“Ãàäààä ìîíãîëîîñ Äóíäàä èðãýí óëñûí 2-ð îí 11-ð ñàðûí 5, Îðîñ óëñûí 1913
îí îêòÿáðü ñàðûí 23-íû ºäðèéí Äóíäàä Îðîñ õî¸ð óëñûí èëòãýí ãàðãàñàí
áè÷èã áà Äóíäàä Îðîñ õî¸ð óëñûí ñîëèëöñîí ìýäò¿ãýé õýìýýñýí áè÷ãèéã
çºâøººðºí õ¿ëýýâýé” 108 ãýæýý. Ýíý äàøðàìä òýìäýãëýõýä Õèàãòûí ãóðâàí
óëñûí áàãà õóðëûí çàâñàðëàãààð Õààíò Îðîñ óëñûí òºëººëºã÷ óðüä ¿ë á¿òñýí
òºìºð çàìûí ãýðýýã Ìîíãîëûí òºëººëºã÷äºä òóëãàí õ¿ëýýëãýæýý. Õÿòàäûí
òºëººëºã÷人ñ íóóöààð 1914 îíû 10-ð ñàðûí 28-íä ãàðûí ¿ñýã çóðñàí Îðîñ-
Ìîíãîëûí ýíýõ¿¿ òºìºð çàìûí òóõàé ãýðýýíä óðüä Õààíò Îðîñûí çàñãèéí
ãàçðûí òàâüæ áàéñàí ãîë ñàíàà òóñãàãäæýý. Æèøýýëáýë, ãýðýýíèé 5-ð ç¿éëä
çààõäàà, õýðýâ Ìîíãîëûí Çàñãèéí ãàçà𠺺ðèéí õºðºí㺺ð òºìºð çàì
áàéãóóëàõûã õ¿ñâýýñ, Îðîñûí Ýçýí õààíû çàñãèéí ãàçàð òàòãàëçàõ ÿâäàëã¿é,
õàðèí Ìîíãîëä òºìºð çàìûí êîíöåññèéã ººð ÿìàð íýã óëñàä ºãâºë óã
áàéãóóëàõ òºìºð çàì Îðîñûí ýðõ àøèãò õàðøëàõ ýñýõèéã óðüäààð Õààíò Îðîñ
óëñûí çàñãèéí ãàçàðòàé çºâëºí ÿðèëöàõ õýðýãòýé ãýæýý. 109
Ãóðâàí óëñûí õýëýëöýýðèéí òóõàé ¿ðãýëæë¿¿ëýí ÿðèõàä, Áîãä ãýãýýíèé
Çàñãèéí ãàçàð ñ¿¿ëèéí ¿å õ¿ðòýë ýðñ ýñýðã¿¿öñýýð èðñýí Áýýæèíãèéí
òóíõàãèéã ñàÿ çºâøººðºí õ¿ëýýñýí ÿâäàë õýäèé íîöòîé áóóëò ìºí áîëîâ÷,
Õèàãòûí õýëýëöýýðèéã øóóäðóóëæ ºãºõ ç¿éë áèø áàéâ. Ó÷èð íü, Ìîíãîëûí
òàëààð ãîë çîðèëãî áîë Õÿòàäûí õýìæýýò ýçýðõëýëèéã ºíãºí äýýð èéíõ¿¿
õ¿ëýýí çºâøººðººä àð, ºâºð ÷óóëãàäûã áàãòààñàí íýãäñýí Ìîíãîë óëñûã
çºâøººð¿¿ëýõ, Ýçýí õààíû öîë, “Îëíîî ºðãºãäñºíèé” îíûã ¿ëäýýõ, “Ìîíãîë
óëñ”, “çàñãèéí ãàçàð”, “ÿàìíû ñàéä” ãýõ ìýò íýð òîìü¸îã ãýðýý áè÷èãò
õýðýãë¿¿ëýí õàäàæ àâàõ, ãàäààä óëñó¿äòàé óëñ òºð, õóäàëäàà ¿éëäâýðèéí
õîëáîãäîëòîé ãýðýý õýëýëöýý õèéõ ýðõ õýìæýýã õ¿ëýýëãýõ çýðýã ººðèéí ãîë
ãîë ñàíàëóóäûã ¸ñîîð áîëãóóëàõàä îðøèæ áèëýý.
Ãóðâàí óëñûí õýëýëöýýðèéí ÷óõàë ó÷ðûã èëòãýõ õàìãèéí íîöòîé àñóóäàë
ãýðýýíèé 2-ð ç¿éëä á¿ðýí òóñãàãäàõ ¸ñòîé áàéñàí áºãººä ýíý òàëààð õýëýëöýã÷
ãóðâàí òàë ñ¿ðõèé çºðºëäæýý.
107
Óëñûí àðõèâ, 5-30-191.
108
Äóíäàä Îðîñ, Ìîíãîëûí ãýðýý áè÷èã. Õ¿ðýý. 1915. 3-ð òàë.
109
Ý.Ä.Ãðèìì. Ñáîðíèê äèïëîìàòè÷åñêèõ äîêóìåíòîâ ïî äåëàì Äàëüíåãî Âîñòîêà. ºìíº èø òàòñàí,
188-ð òàë.
82