16.08.2020 Views

tawar 70

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

زانستى ژینگە ‏)ئیکۆلۆژى(‏ یەکێکە لەو زانستە

بەرباڵوو گرنگانەى کە لە پێناو مرۆڤ و

تەندروستى مرۆڤدایە.‏ وشەى ئیکۆلۆژى

)Oikos( لە وشەى یۆنانى )Ecology(

ەوە هاتووە کە بە ماناى ‏“خێزان”‏ هاتووە،‏

واتە وشەى ئیکۆلۆژى دەاللەت لەو زانستە

دەکات کە دەکۆڵێتەوە لە مرۆڤ و ژینگەکەى

کە وەک خێزانێک پێکەوە دەژین.‏ ئیکۆلۆژى

لە دوو ڕێگەوە ئەم کارە دەکات،‏ یەکەم

لە ڕێگەى پاراستنى ژینگەى ئاوو هەواو

ژینگەى چواردەورى مرۆڤەوە،‏ دووەم لە

ڕێگەى پاراستنى ئەو گیاندار و دارودرەخت

و دارستانانەى کە لە دەورى مرۆڤن و

هۆکارى مانەوەى ئەون.‏ ئەم زانستە بە مرۆڤ

دەڵێت کە دەبێت ڕێژەى گازەکانى ناو ئەو

هەوایە چەند بێت کە شیاوە بۆ هەڵمژین،‏

هەروەها دەبێت ئەو ئاوەى کە دەخورێتەوە

چۆن بێت.‏ ئیکۆلۆژى پێمان دەڵێت کە دەبێ

کەى ژینگەیەکى لەبار یان نالەبارمان هەیە

بۆ ژیان و دەبێت لە کوێدا بژین و لە کوێدا

نەژین.‏ واتە ئاگادارمان دەکاتەوە لە پیسبوونى

ژینگە Environmental Pollution و

پیسبوونى هەوا Air Pollution و هەمو

جۆرە ئالودەبوونەکانى دیکەى ژینگەى ژیان.‏

هاوشێوەى زانستى ئیکۆلۆژى لە هیندستانى

کۆندا و یۆگیەکان زانستى ‏)ستاپاتیا ڤیدا(‏

و زانستى ‏)ئایور ڤیدا(‏ یان هەبووە،‏ کە بە

هۆیەوە باشترین ژینگە و ئاوو هەواو شوێنى

نیشتەجێبوون و لەبارترین ئاوى خواردنەوەیان

بۆ خۆیان دەستنیشان کردووە.‏ مێژوى ئایور

ڤیدا و ستاپاتیا ڤیدا دەگەڕێتەوە بۆ کۆنتر

لە 5000 ساڵ لەمەوبەر.‏ واتە لەو مێژووە

دورودرێژەوە مرۆڤەکان ویستویانە شوێن

ژیانى خۆیان پاک ڕابگرن،‏ چونکە بەردەوام

مرۆڤ لە کۆنتاکدایە لەگەڵ ژینگەکەى و ئەو

بەشێکە لەو ژینگەیەى کە تیایدا دەژى و

ژینگەکەش بەشێکە لەو.‏ تەنانەت بەشێوەیەک

کە لەش و فسیۆلۆژیاى لەشى مرۆڤ دەگۆڕێت

بە پێى گۆڕانى ژینگەکەى،‏ بۆ نمونە دانیشتوانى

شوێنە گەرمەسێرەکان و ئەو شوێنانەى

کە شێیان کەمە لووتیان گەورەو پێستیان

ئەستورە وەکو ئەفریقیەکان،‏ بە پێچەوانەشەوە

ئەوانەى لە شوێنى سارد و شێداردا دەژین

لوتیان باریک و تەسکە و پێستیان تەنک و

سپیە وەک دانیشتوانى ئەوروپا.‏

مرۆڤ خواردنى سروشتەکەى دەخوات و

لەشى مادى خۆى بەو خواردنە گەشە پێدەدات

و دروست دەکات،‏ نەک هەر لەشى مادى

بەڵکو وەک ئوپانیشادەکان دەڵێن تەنانەت

بەشێکى بیرکردنەوەش لە خۆراک دروست

دەبێت.‏ مرۆڤ بۆ مانەوەى ژیان و میتابۆلیزم

و کاتابۆلیزمى خانەکانى لەشى پێویستى بە

هەواى پاک هەیە کە لە دەرەوە وەریدەگرێت.‏

پێویستى بە ڕەنگى ڕوون و دەنگى سروشتى

t

a

w

a

r

70

132

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!