Leren van tegenspraak en tegenwicht

Eén strategie om de toestand van cognitieve dissonantie het hoofd te bieden
is dat iemand de situaties en informatie die de dissonantie zouden
kunnen vergroten gaat vermijden. De struisvogel steekt zijn kop in het
zand. Een andere mogelijkheid is dat mensen hun bestaande schematische
kennis gaan overdenken. Door op hun overtuigingen en (voor-)oordelen
te reflecteren kan een individu bewust worden van zijn subjectiviteit
en de beperkte geldigheid van zijn opvattingen. Reflectie, het bespiegelend
overdenken van kennis en opvattingen, kan leiden tot aanpassing
van cognitie ve schema’s. In plaats van hogere dijken wordt de oplossing
voor overstromingen bijvoorbeeld gezocht in meer ruimte voor rivieren.
Leren is zo het bereiken van een veranderd, beter begrip van de wereld.
Cognitieve schema’s maken het leven begrijpelijk. Doordat zij de dingen
die wij waarnemen als het ware ordenen en van ‘labels’ voorzien, krijgen
zij betekenis. Tegelijkertijd is een risico van cognitieve sche ma’s dat zij
onze waarne ming sterk beïnvloeden. Mensen nemen hun wereld door
een bril van bestaande kennis en ervaringen waar, waarbij zij slechts
waarnemen wat zij kunnen ‘plaat sen’. Voor de rest raken zij vaak min of
meer blind. Dit is precies de reden waarom innoveren vaak moeilijk is,
zeker als er geen externe aanleiding of noodzaak is om denken en doen
te veranderen (vergelijk bijvoorbeeld Gaspersz, 2009; zie ook de website
Inaxis.nl).
Perspectief 4: sociaal leren door middel van interactie
In ons – professionele – leven vindt de ontwikkeling en toepas sing van
kennis hoofdzakelijk plaats in de sociale context van organisaties. En
hoewel het mogelijk is om bijvoor beeld op het niveau van organisaties
cognitieve pro ces sen als waarneming, interpretatie, reflectie en zelfs het
schematisch vastleggen van ervaringen waar te nemen, zou zo’n benadering
één van de meest wezenlijke aspec ten van ons leven onderbelichten:
sociale interactie. We nemen onophoudelijk deel aan sociale processen.
Al communicerende ontstaat zo een ‘sociale werkelijkheid’.
Veel organisaties en sectoren ontwikkelen na verloop van tijd bijvoorbeeld
hun eigen taal. Met behulp van zo’n taal kunnen individuele
kennis en overtuigingen op een efficiënte wijze worden uitgewisseld.
Taal is een dubbelzinnig medium: communiceren is soms een spel tegen
onbegrip en verwarring. Vaak bestaan er daarbij verschil len van
inzicht. Communicatie brengt met zich mee dat individuele kennis
en overtuigingen worden bevestigd of juist actief worden uitge daagd.
Sociaalpsychologen stellen in dit verband, dat innoverend leren vooral
Leren van tegenspraak en tegenwicht 11