Leren van tegenspraak en tegenwicht

1 Een lerende overheid:
perspectieven en modellen
De overheid investeert vele miljoenen in haar ‘leerklimaat’. De oprichting
van verschillende rijksacademies maar ook de aandacht voor bijvoorbeeld
‘werkplekleren’ getuigen daarvan. In 2006 wijdt de Wetenschappelijke
Raad voor het Regeringsbeleid (wrr) zelfs een officieel rapport aan de
lerende overheid. In 2009 publiceert de Britse National Audit Office zijn
“Helping government learn”. Er zijn al met al weinig begrippen die op
zoveel instemming mogen rekenen. Pressman en Wildavsky zeiden het al:
“Learning is a golden con cept. Everyone is for it!” (1984:245).
Hoewel Pressman en Wildavsky er meteen dreigend achteraan laten volgen
dat we voor zo’n gouden concept wel moeten oppassen, is leren ook
binnen de bestuurskunde populair. Dat is niet vreemd: bestuurskunde is
van oorsprong een normatieve wetenschap. Ook overheid en beleid zijn
normatief geladen. Het gaat er immers om dat maatschappelijke problemen
beheersbaar blijven of – als het even kan – dichterbij een oplossing
worden gebracht. Het concept ‘lerende overheid’ sluit daar naadloos op
aan: overheidsorganisaties streven er voortdurend naar om de doelstellingen
van beleid en de wijze waarop beleid wordt uitgevoerd te verbeteren.
Dat is althans de boodschap die dag in dag uit in nota’s en kabinetsstandpunten
bij evaluatierapporten wordt uitgedragen.
Zo’n lerende overheid streeft naar het voeren van ‘intel ligent beleid’:
beleid dat erop ge richt is om op een effectieve wijze maat schap pelijke
ont wikke lingen op door dachte en even wich tige wijze in de door
de samenle ving ‘gewen ste’ rich ting te beïnvloeden (cf. Lindblom en
Woodhouse, 1993). Over wat de samenleving eigenlijk is en wat die gewenste
richting precies moet zijn, vinden natuurlijk dagelijks polemische
debatten plaats. Context en opvattingen veranderen voortdurend: de
techniek staat niet stil en hetzelfde geldt voor demografische en sociale
ontwikkelingen. Problemen, percepties van die problemen maar ook bestuurlijke
en technische mogelijkheden om problemen aan te pakken:
niets is constant. Verandering, Heraclitus zei het al, is inderdaad de enige
continue factor.
Leren van tegenspraak en tegenwicht 5