Leren van tegenspraak en tegenwicht

precies het probleem is, welke behandeling mogelijk is en waar en op
welke manier dat het beste kan plaatsvinden (Van Gunsteren, 2006). De
klimaatverandering, het risico van nieuwe epidemieën en de veiligheidsproblematiek
zijn voorbeelden van deze categorie. Veel van de instrumenten
om uit de maatschappelijke pluriformiteit bindende politieke
besluiten te destilleren, lijken niet meer goed te werken.
In zijn rapport over de lerende overheid zet de wrr de verklaringen
op een rij: “De veronderstelde relaties tussen beleidsingrepen,
de activiteiten van de betrokken actoren en het beoogde maatschappelijke
effect is structureel onbepaald en fundamenteel instabiel,
betoogt Wagenaar. Ankersmit duidt de huidige situatie als
een ‘tijdperk van onbedoelde gevolgen’. In cognitief opzicht tasten
overheidsbestuurders in veel opzichten in het duister, aldus Van
Gunsteren en Van Ruyven, die de situatie als het besturen in ‘de
ongekende samenleving’ typeren. Traditionele normatieve kaders
blijken niet meer voldoende om uit een veelheid van meningen
gezaghebbende conclusies te vormen. Habermas spreekt van een
‘neue Unübersichtlichkeit’, Frissen van een publiek domein dat
geen inhoudelijke preferenties meer belichaamt” (wrr, 2006:31).
Van Gunsteren noemt het ongetemde problemen: wanneer deze zich aandienen
is kennis over de aard van het probleem en de richting van de oplossing
niet meteen voorhanden en bestaat doorgaans onenigheid over wat
de beste koers zou moeten zijn. Hij onderscheidt twee methoden van leren:
1. leren op basis van analyse en instructie, en;
2. leren op basis van variëteit en selectie.
Bestuur dat leert door middel van analyse en instructie (a/i) analyseert
alle alternatieven eerst grondig, tast vervolgens de steun voor maatregelen
af en kiest dan het beste alternatief om dit op grote schaal toe te passen.
Dit bestuur, zo stelt Van Gunsteren, slaat vaak ‘met een groot gebaar
de plank mis (…). Het blijkt log, langzaam en dom. Moeilijk op gang te
brengen, moeilijk te stoppen op een verkeerde weg, moeilijk bij te sturen,
hardleers’ (Van Gunsteren, 2003: 5). En inderdaad: het analytisch leermodel
kent drie belangrijke beperkingen: cognitieve begrenzingen, de
scheiding tussen denken en doen en, ten slotte, traagheid (zie ook Simon,
1957, en Eberg e.a., 1995).
Het tweede leermodel van Van Gunsteren, dat van variëteit en selectie
(v/s), biedt daarvoor een uitweg. Niet langer wordt uitgegaan van één
Leren van tegenspraak en tegenwicht 7