Leren van tegenspraak en tegenwicht

alleen maar een theoretisch verhaal is, is het niet zinvol, heeft het geen
betekenis”. De ervaringen van de middenmanagers met het omgaan met
prestatiesturing, laten zich volgens de fellows in positieve en negatieve
betekenisverleners indelen. Positieve betekenisverleners zijn mensen die
het omgaan met prestatiesturing als zinvol ervaren. Zij kunnen zich vinden
in het beoogde resultaat of kunnen er zelf, ‘door een goede toepassing’,
een zinvolle betekenis aan verlenen. Een middenmanager uit een
politieregio verwoordt het als volgt: “Kijk, die targets over bekeuringen,
die gaan we natuurlijk halen, dat staat vast. Maar we halen ze wél op
een zinvolle manier; één die bijdraagt aan de doelen waar we voor in het
leven zijn geroepen”.
Andere uitspraken van positieve betekenisgevers: “Ik ben meer gaan
nadenken over de beleidsdoelen.” “Ik heb mijn bijdrage tastbaarder gemaakt.”
“Ik voel mij uitgedaagd de opgelegde resultaten te halen en zelfs
meer dan dat.” “Mijn werk is meer pro-actief dan reactief geworden.”
Negatieve betekenisverleners slagen er daarentegen niet in nieuwe betekenis
aan het systeem van resultaatsturing te geven: voor hen blijft prestatiesturing
een Fremdkörper dat niet bijdraagt aan de kwaliteit van hun
werk. Anders gezegd: het maakt geen onderdeel uit van de cognitieve
schema’s die hij als relevant voor zijn werk ziet. De fellows typeren een
lijdzaam conformerende professional, die de invoering van een systeem
van resultaatsturing vooral ondergaat. Kenmerkend is de houding: “Het
systeem was door mij niet beïnvloedbaar dus ik heb gewoon gedaan wat
moest, maar niets meer.” Hoewel hij het systeem in principe misschien
positief kan waarderen, fnuikt het gebrek aan invloed zijn inzet en betrokkenheid.
Hij doet wat hij moet doen, op de voorgeschreven wijze. Als
prestatiesturing wegvalt, zal zeer waarschijnlijk zijn volgzaamheid ophouden:
er wordt niet duurzaam geleerd.
Naast defaitisme en onverschilligheid kunnen van boven opgelegde
doelstellingen en indicatoren ook tot actieve ondermijning leiden. De
fellows spreken van een ‘perverterende professional’ die geen zinvolle
betekenis kan toekennen aan het systeem van prestatiesturing. Hij benut
de zwakke plekken van het systeem om het systeem uit te hollen of zijn
eigen positie te versterken: “Sabotage is het zelfgekozen toevluchtsoord
van de professional die een systeem niet als zinvol ervaart en er evenmin
invloed op kan uitoefenen.” De fellows komen deze reactie niet tegen bij
de door hen ondervraagde respondenten (het is dan ook niet echt een
Leren van tegenspraak en tegenwicht 17