Políticas de Exclusión en la Educación y el Trabajo_Pablo Gentili
Políticas de Exclusión en la Educación y el Trabajo_Pablo Gentili
Políticas de Exclusión en la Educación y el Trabajo_Pablo Gentili
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
En cuanto a los precarios, podrían siempre <strong>en</strong>contrar un empleo, incluso algunas horas por semana, y <strong>el</strong><br />
Estado les impediría morirse <strong>de</strong> hambre gracias a subsidios juiciosam<strong>en</strong>te programados. En esta medida se<br />
pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cir que <strong>el</strong> paro actual resulta <strong>de</strong> un <strong>de</strong>sajuste <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s nuevas normas requeridas por <strong>el</strong><br />
neoliberalismo y <strong>la</strong>s normas anteriores, llevadas a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte por instituciones y repres<strong>en</strong>taciones sociales<br />
cristalizadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> período <strong>de</strong> <strong>la</strong> posguerra. El trabajo <strong>de</strong> zapa <strong>de</strong> los neoliberales consiste <strong>en</strong> <strong>de</strong>construir <strong>la</strong>s<br />
normas anteriores, por medio no sólo <strong>de</strong> "reformas" antisociales <strong>de</strong>l tipo Juppé, sino también <strong>de</strong> un trabajo<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>slegitimación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aspiraciones y repres<strong>en</strong>taciones popu<strong>la</strong>res. De ahí <strong>la</strong> importancia i<strong>de</strong>ológica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
luchas semánticas: "empleos <strong>de</strong> proximidad" atractivos contra "pequeños trabajos" <strong>de</strong>gradantes, "pl<strong>en</strong>a<br />
actividad" mo<strong>de</strong>rna contra "pl<strong>en</strong>o empleo" anticuado, "contribución social g<strong>en</strong>eralizada" favorable al empleo<br />
contra "cargas sociales" ap<strong>la</strong>stantes, etc.<br />
La salida liberal a <strong>la</strong> crisis <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> empleo <strong>de</strong> posguerra es pues <strong>la</strong> <strong>de</strong>sconexión <strong>en</strong>tre empleo/trabajo<br />
y r<strong>en</strong>ta/protección social, es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong> liquidación <strong>de</strong>l empleo "a <strong>la</strong> francesa" (o "a <strong>la</strong> alemana"...), que<br />
aseguraba <strong>la</strong> estrecha imbricación <strong>de</strong> los dos. Significativam<strong>en</strong>te, una visión bastante simi<strong>la</strong>r (con<br />
instauración <strong>de</strong> una r<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> exist<strong>en</strong>cia incondicional y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> fondos <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones) pue<strong>de</strong> ser<br />
argum<strong>en</strong>tada por un autor regu<strong>la</strong>cionista y neokeynesiano como Aglietta, <strong>en</strong> nombre <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad para <strong>el</strong><br />
Estado <strong>de</strong> re<strong>la</strong>nzar <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to apoyando <strong>el</strong> consumo popu<strong>la</strong>r mediante <strong>la</strong> redistribución fiscal (Aglietta,<br />
1996). En <strong>el</strong> s<strong>en</strong>o mismo <strong>de</strong> los movimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleados, <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> una <strong>de</strong>sconexión <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> empleo y<br />
<strong>la</strong> r<strong>en</strong>ta está pres<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> una inspiración libertaria o "autónoma" que ve <strong>en</strong> <strong>el</strong>lo no sólo <strong>el</strong> único medio para<br />
salir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s situaciones <strong>de</strong>sesperadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que <strong>la</strong> precariedad <strong>en</strong>cierra a los <strong>de</strong>sempleados, sino sobre todo<br />
<strong>el</strong> camino más rápido para <strong>la</strong> extinción <strong>de</strong>l trabajo asa<strong>la</strong>riado.<br />
Las propuestas <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia son múltiples (r<strong>en</strong>ta mínima, incondicional o no, asignación universal<br />
complem<strong>en</strong>taria a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> actividad, impuesto negativo, etc.) pero no exist<strong>en</strong> ap<strong>en</strong>as difer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong><br />
fondo <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes modalida<strong>de</strong>s propuestas por los diversos autores. Todas propon<strong>en</strong> avanzar hacia <strong>el</strong><br />
<strong>de</strong>sglose <strong>en</strong>tre inserción <strong>en</strong> <strong>la</strong> esfera productiva y obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los medios <strong>de</strong> exist<strong>en</strong>cia. La lógica<br />
fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> estas propuestas es profundizar <strong>la</strong> <strong>de</strong>sconexión <strong>en</strong>tre lo económico y lo social. D<strong>el</strong> <strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
economía, <strong>la</strong>s leyes <strong>de</strong> <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia y <strong>de</strong>l mercado <strong>de</strong>b<strong>en</strong> jugar librem<strong>en</strong>te para maximizar <strong>la</strong> riqueza<br />
social: pues "no existe, <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas, una racionalidad que no sea <strong>la</strong> capitalista"<br />
(Gorz, 1991: p.187)7. Hay que <strong>de</strong>jar sitio pues a <strong>la</strong>s privatizaciones, a <strong>la</strong> libre circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los capitales, a<br />
<strong>la</strong> flexibilidad <strong>de</strong>l mercado <strong>de</strong>l trabajo, etc. En cambio, <strong>de</strong>l <strong>la</strong>do <strong>de</strong> lo social, <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong>be redistribuir una<br />
fracción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s riquezas producidas gracias a <strong>la</strong> fiscalidad: <strong>la</strong> asignación universal es <strong>la</strong> forma contemporánea<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> misión redistributiva <strong>de</strong>l Estado mo<strong>de</strong>rno, asegurando a cada uno, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> su<br />
competitividad <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> trabajo o <strong>de</strong> capital, una r<strong>en</strong>ta <strong>de</strong>c<strong>en</strong>te condicionada sólo por su<br />
pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> ciudad.<br />
Sin embargo, es fácil mostrar que se trata <strong>de</strong> una utopía imposible <strong>de</strong> gestionar socialm<strong>en</strong>te. La historia <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> protección social muestra abundantem<strong>en</strong>te que se ha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>en</strong> ligazón estrecha con <strong>la</strong> emerg<strong>en</strong>cia y<br />
<strong>la</strong> afirmación <strong>de</strong>l movimi<strong>en</strong>to obrero, ya sea para prev<strong>en</strong>ir (Bismarck <strong>en</strong> Alemania), para cont<strong>en</strong>er (Gran<br />
Bretaña y Francia <strong>en</strong> <strong>la</strong> Liberación), o para dominar (Suecia, Dinamarca).<br />
Lejos <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ir a corregir una distribución <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>sigual, <strong>la</strong> protección social se ha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do más<br />
justam<strong>en</strong>te allí don<strong>de</strong> los movimi<strong>en</strong>tos obreros eran más po<strong>de</strong>rosos y <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s sociales más débiles.<br />
No existe ningún país <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre a <strong>la</strong> vez fuertes <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong> esfera<br />
productiva (disparida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> sa<strong>la</strong>rios, <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas y <strong>de</strong> patrimonios) y una protección social fuertem<strong>en</strong>te<br />
redistribuidora.<br />
Países como EE.UU. o Gran Bretaña conoc<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vez gran<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s y una protección social poco<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da (incluso <strong>en</strong> regresión), mi<strong>en</strong>tras que los países escandinavos acumu<strong>la</strong>n débiles disparida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
r<strong>en</strong>tas directas y fuerte redistribución fiscal y social. No hay ahí ningún misterio: <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> fuerzas<br />
sociales se construy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> esfera productiva, alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> los colectivos <strong>de</strong> trabajo y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
organizaciones obreras y asa<strong>la</strong>riadas, y se consolidan gracias a <strong>la</strong>s instituciones que <strong>el</strong> trabajo asa<strong>la</strong>riado<br />
construye para asegurar su exist<strong>en</strong>cia (conv<strong>en</strong>ios colectivos y Seguridad Social). De <strong>la</strong> misma forma, <strong>la</strong><br />
of<strong>en</strong>siva <strong>de</strong>l capital pasa por <strong>la</strong> <strong>de</strong>construcción <strong>de</strong> esos colectivos y <strong>de</strong> esas instituciones, que permite a <strong>la</strong><br />
vez reducir <strong>el</strong> sa<strong>la</strong>rio directo y <strong>el</strong> sa<strong>la</strong>rio indirecto. Los reformadores sociales <strong>de</strong> gabinete, que se imaginan <strong>de</strong><br />
bu<strong>en</strong>a fe po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> solidaridad social y fiscal a <strong>la</strong> vez que liberalizan <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l mercado<br />
<strong>de</strong> trabajo y aligeran <strong>la</strong>s cargas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas, no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> más que una visión tecnocrática <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
realida<strong>de</strong>s: no v<strong>en</strong> –o no quier<strong>en</strong> ver– <strong>la</strong> dinámica social y política que alim<strong>en</strong>tan8.<br />
El <strong>de</strong>recho <strong>de</strong>l trabajo y sus pot<strong>en</strong>cialida<strong>de</strong>s