философия НЕГ13ДЕР1

Борыш, ар, уж дан, жаксыльщ, жамандьщ, эдшеттш
деген угымдар моральдыц непзг! категориялары болып
табылады. Осы категорияларга суйене отырып, к;огам,
тап немесе адамдардьщ элеуметтш тобы кандай адамныц
болсын ic-epeneTi мен кылыгына бага бередь Ал сол адамныц
o3i де езшщ дагдыга айналган моральдьщ ережелершщ
непзшде ез ic-цыльщтарына бага беред1 де, сонымен
6ipre осы ic-цыльщтары ушш оган жауапкерншпк се-
3iMi, борыш, ар, эд1леттж, т.б. ceeiMi уялайды. Сондьщтан
мораль тек нормалардыц, мшез-цульщ ережелершщ
жиынтыгынан гана емес, сонымен катар белгип 6ip адамгерпплш
сез1мдершен де цуралады. Мораль праводан бурын
пайда болды, одан кейш де eMip cypefli. Мораль когамдык;
сананыц ец кене формаларыныц 6ipi, эйткеш
адам когамдык жан ретшде калыптасып, когамда гана
BMip суре алатындыктан, озара белгал1 6ip моральдык
катынас нормаларын сактауы тшс. Сондыктан, ол тек езЬ
нщ жеке басы мудделершщ тургысынан гана карап icерекет
жасай алмайды жене жасауга TnicTi де емес, ол
баска адамдармен жэне тутас алганда когаммен санасып
отыруга мшдеттл.. Осыган сэйкес когам да, тап та езшщ
ep6ip мушесше белпл16ip адамгериплш талаптар койып
отырады, бул талаптарды ол орындауга тшс. 0p6ip когамда
таптьщ моральмен 6ipre адамзаттыц гасырлар бойы
арман муцы болып келген жалпы адамгернйлш мораль
бар. Оган жататындар ет!рш айтпа, урлык жасама, 6ipeудщ
ацысын жеме, деген сиякты жалпы адамгернйлш
моральдьщ принциптер. Адамгернйлш зацдыльщтарын
зерттейтш осы 6ip бйпм саласын Еуропада этика десе, Шэ-
KepiM казакпхалап "Ар бйймГ' деген екен.
Жамандьщка жаксылыкпен жауап бер деген моральдык
принципа еуелден колданушылардыц 6ipi Абылхасан
Рудаки (иран-тэжш эдебиетшщ Heri3iH салушы):
Б1лсем маган б1реудщ душпандыгын,
Зулымдыцты жаныма тоскандыгын.
Сол адаммен келш мен жылы сезге,
Достасуга ауады куштарлыгым.
I
127