Sample chapter - kitlv

Inleiding 15
Grevelinckhuysen van Coster (1765 verzen) en Trijntje Cornelis van Huygens
(1572 verzen) worden in de zeventiende eeuw echter ook aangeduid als
‘klucht’. En wat doen we met een term als ‘kluchtige komedie’ bij de Warenar
(1486 verzen)? Het enige, onmiddellijk in het oog springende verschil tussen
Jan onder de deecken en deze spelen is het feit dat Van Elstland zijn stuk niet
in vijf bedrijven heeft ingedeeld. Ook de traditionele ‘uitkomsten’, waarin de
bedrijven zijn opgedeeld, en die ook voorkomen in de korte kluchten die niet
in bedrijven waren opgedeeld, ontbreken in Jan onder de deecken.
Het begrip ‘klucht’ vormt echter een probleem in het genologisch onderzoek
van het zeventiende-eeuwse toneel. Recent zijn er twee pogingen
gedaan om het genre te definiëren. De eerste is afkomstig van Van Stipriaan,
die ook de formele kenmerken in zijn beschouwing betrok: ‘Het komisch
toneel, in zijn gedaante van klucht, bleef [...] in de zeventiende eeuw de
status voeren van een onberegeld en onaanzienlijk genre’ (Van Stipriaan
1995:58). Van Leuvensteyn en Stuart komen tot de volgende definitie: ‘de
klucht is de dramatische kunstvorm die op komische wijze het volkse leven
verbeeldt’ (Hooft en Noozeman 1999:8). Opmerkelijk aan deze laatste definitie
is, dat die in modern Nederlands een zeventiende-eeuwse definitie van
het blijspel weergeeft: ‘Blyspel is een Toonneelspel verbeeldende de daaden
van gemeene persoonen op een belachchelijke wyze.’ Ze is afkomstig van
het Kunstgenootschap Nil Volentibus Arduum, dat in de jaren zeventig van
de zeventiende eeuw het Amsterdamse toneelleven in hoge mate beheerste.
Dit genootschap ontwierp een poëtica, getiteld Naauwkeurig onderwys in de
tooneel-poëzy, en eenige andere deelen der kunst, zo wel van de oude als hedendaagsche
dichters. Van de klucht zeggen zij:
Het kluchtspel dat van korter verdeeling is, en niet behoeft uit vijf bedryven te
bestaan. Dit heeft een belachchelijker daadt en vreemder of kluchtiger einde, en
schoon het de algemeene gevoeglijkheeden vande Tooneelwerken onderworpen
is, is het echter aan zo naauwen bepaaling en orde als Blyspel en kluchtig Blyspel
niet gebonden. (Harmsen 1989:394-5.)
De term klucht wordt ook nog gehanteerd voor anekdoten en roddeltjes
geschreven in proza en vaak opgenomen in – de naam zegt het al – zogenaamde
kluchtboeken. Het ziet er dan ook naar uit dat de term niet zozeer
te maken heeft met vorm, maar met inhoud. Dit is kennelijk ook aanleiding
geweest voor de hoofden van de Amsterdamse Schouwburg om vanaf 1665
alle nieuwe kluchten te laten drukken met als genreaanduiding kluchtspel
(klugtspel). Herdrukken van oudere kluchten behielden in de meeste gevallen
wel de aanduiding ‘klucht’. 27 Een mooi voorbeeld van deze terminologische
27 De uitgave van de meeste toneelstukken die op de Schouwburg werden opgevoerd, werd
op de markt gebracht door een vaste uitgever, in 1665 was dat Jacob Lescailje. In de STCN kan