Sample chapter - kitlv

De auteur
Inleiding
Wanneer er niet een handschrift met zijn werk was overgeleverd, zouden we
nooit hebben geweten dat Lourens van Elstland onze talentrijkste zeventiende-eeuwse
dichter te Batavia is geweest. 1 Zijn handschrift berust te Parijs in
de Bibliothèque Nationale en bevat onder meer de klucht Jan onder de deecken,
die hier wordt uitgegeven. Maar wie was Van Elstland? Waar kwam hij vandaan,
wat was zijn milieu in de Republiek en in Indië?
Lourens van Elstland, geboren in of rond 1643 in een doopsgezind milieu
te Haarlem en op 23 oktober 1665 in ondertrouw gegaan te Amsterdam, 2
vertrok eind 1667 naar Batavia. Waar en wanneer hij is overleden, is niet met
zekerheid te zeggen. Ook weten we minder dan we zouden willen over zijn
carrière in Indië. Zijn standplaats zal over het algemeen Batavia zijn geweest,
maar gezien de twee hekeldichten met scherpe aanvallen op Willem van Zijll,
gouverneur van Banda in de Molukken, is er een goede kans dat hij ook daar
enige tijd heeft vertoefd of dat hij intiem was met iemand die onder Van Zijlls
uitspattingen veel had geleden. 3 Maar waarschijnlijk heeft hij Van Zijll per-
1 Omdat zijn naam en voornaam meestal in deze spelling voorkomen in het handschrift, hebben
we die aangehouden.
2 Amsterdam, GA, DTB, nr 487:461 (Ondertrouwregisters – kerk). Op 23 oktober 1665 compareert
Lourens van Elstland met zijn neef Evert Lutman om de ondertrouw te laten aantekenen
bij de Gereformeerde Kerk. Lourens is 22 jaar en smid van beroep. Toekomstige echtgenote Maria
Lietaert compareert samen met haar moeder, namelijk Maycke Jacobs. Als adres van zowel
Lourens als van zijn echtgenote wordt de Haarlemmerdijk vermeld. Zijn toekomstige schoonmoeder
hield wellicht aldaar een kosthuis waarin Lourens zijn intrek had genomen? Normaal gesproken
trad men vrij kort na de ondertrouw in het huwelijk, maar de periode tussen ondertrouw en
huwelijkssluiting verschilde natuurlijk van echtpaar tot echtpaar. Voor het gemak gaan we hier
van uit dat het huwelijk van Lourens en Maria plaatsvond in hetzelfde jaar als hun ondertrouw.
3 François Valentijn die enige tijd predikant is geweest op Banda, neemt Van Zijll zozeer in
bescherming tegen de afkeer die de inwoners van Banda voor hun gouverneur koesterden dat
iemand die tussen de regels door kan lezen, er vanzelf toe neigt om voor de gevoelens van de
Bandanezen enig begrip te krijgen. Van Zijll schijnt de burgers en de perkeniers of muskaatnootplanters
van Banda nu en dan persoonlijk te hebben afgetuigd ‘met zyn dikken rotting met
een zilvere knop’. Verder is uit Valentijns beschrijving af te leiden dat Van Zijll over lucratieve