Sample chapter - kitlv

30
Wanneer geschreven?
Lourens van Elstland
Het stuk bevat een aantal duidelijke verwijzingen naar de dagelijkse werkelijkheid,
in het bijzonder die van het jaar 1688. Daardoor is het mogelijk om
een duidelijke terminus post quem vast te stellen. De auteur stelt het voor alsof
in Haarlem het gerucht de ronde doet dat Willem III naar Engeland wil trekken
om de jezuïet Sir Edward Petre, onder wiens invloed de katholieke vorst
Jacobus II staat, van het Britse politieke toneel te doen verdwijnen. In één
adem deelt hij mee dat de Oranjevorst vervolgens zijn schoonvader Jacobus
II zal laten terechtstellen (Jan onder de deecken, vers 663-6).
Willem III zou op 5 november 1688 te Torbay aan land gaan om het jaar
daarop te worden uitgeroepen tot koning van Engeland. Wanneer we er
rekening mee houden dat het tenminste een half jaar duurde eer berichten
uit het vaderland Batavia bereikten, mogen we er vanuit gaan dat Lourens
van Elstland niet eerder dan mei 1689 deze passage op papier heeft gezet. Er
zijn meer passages waarin hij verwijst naar de dagelijkse realiteit, maar de
verwijzingen naar gebeurtenissen in 1688 zijn de jongste die in de klucht te
vinden zijn. Zo verwijst ‘Jan onder de deecken’, de hoofdfiguur in het stuk,
naar de krant waarin hij heeft gelezen dat de keizer de Turken heeft verslagen
(vers 699-704). Dit slaat waarschijnlijk op de heldendaden van keizer
Maximiliaan II Emanuel bij de verovering van Belgrado op 6 september 1688.
In de krant leest Jan ook dat Pater Petre S.J. gevangen is genomen (vers 709).
Dit is een onjuist bericht, wel werden in 1688 een aantal jezuïeten gevangen
genomen, maar Pater Petre zelf wist te ontsnappen naar Frankrijk. Jan vermeldt
ook hoe men in Den Haag elke dag vergadert over de oorlogsdreiging
van Franse kant (vers 717-20). In november 1688 verklaarde Lodewijk XIV
inderdaad de Republiek de oorlog, wat tot het begin van de Negenjarige
Oorlog leidde. Voorafgaand aan zijn oorlogsverklaring had de Franse koning
alle Nederlandse koopvaarders die in Franse havens lagen, aan de ketting
laten leggen. Hierop reageerden de Staten-Generaal op 18 oktober 1688 met
een uitdrukkelijk verbod op de invoer van wijn en gedistilleerd uit Frankrijk.
Vandaar dat Jan signaleert dat de stokers overgaan op vaderlands gedistilleerd:
‘want anders is er niet voorhanden’ (vers 724).
Het is wat lastiger om de terminus ante quem vast te stellen. In de ‘Klugt’ is
nergens sprake van belangrijke gebeurtenissen uit 1689, zoals de proclamatie
van het koningschap van ‘William and Mary’ door het Engelse parlement
op 13 februari en hun kroning op 11 april. Indien deze gebeurtenissen geen
indruk op Van Elstland hebben gemaakt, dan is dit toch wel te verwachten
van de veldslagen uit 1690: bij de Boyne op 1 juli en bij Aughrim op 12
juli, toen ‘King Billy’ zijn schoonvader definitief het onderspit liet delven.
Wanneer we dus opnieuw rekening houden met de termijn van minimaal
een half jaar vooraleer die berichten Batavia bereikten, stellen we hierbij vast