Sample chapter - kitlv

Inleiding 41
Stoffen’ hem door zijn oom uit Batavia zijn toegezonden, wijzen in die richting.
Het hoofdwerk moet in Batavia tot stand zijn gekomen.
De kleur van de inkt in het Danckbaar antwoord van Jan van Elsland
verschilt van die van Lourens: ze is namelijk bruinoranje. Ook het schrift
en de opmaak zijn anders dan in de hoofdtekst, want regelmatig en netjes.
Hetzelfde schrift en dezelfde inkt zien we terug in een aantal correcties in
de Mengeldigten, in de regieaanwijzingen bij de Klugt en in de titel boven
de Klaaglieden van Jeremie op het overgeplakte blaadje op fol. 19r. Er is geen
enkele reden om deze hand en inkt niet aan Jan van Elsland toe te schrijven.
De moeilijkheid tot nu toe was dat we niet over een autograaf van deze
auteur beschikten om zijn tekst in het Parijse handschrift daarmee te vergelijken.
Nu berust in het Centraal Bureau voor Genealogie een net afschrift
(dat Jan van Elsland zelf ‘Een snaakse Copij’ noemt) van zijn brief uit 1727,
geschreven aan de Amsterdamse koopman Abraham Thesingh te Archangel
(Den Haag, CBG, collectie handschriften voor 1800). De hand waarin deze
brief is geschreven, vertoont veel overeenkomst met die van het Danckbaar
antwoord. Er is zelfs merkwaardig genoeg sprake van enige inhoudelijke
overeenkomst qua mentaliteit en formuleringen. Zo kan Jan niet verhullen
dat hij enigszins jaloers is op de rust die zijn oom Lourens op de oude dag
geniet, en beklaagt hij zichzelf vanwege zijn dagelijkse geren om de kost
bijeen te garen. Hij schrijft:
dat gij de kost wind zonder werken
[...]
met mij, is ’t verre daar van daan:
ick moet om ’t kosje lustig wroeten
met matte leen, en natte voeten (Parijs, BN, MS. Néerlandais 61, fol. 66v)
In de brief aan A. Thesingh klaagt hij eveneens over de moeite die hij moet
doen om aan de kost te komen:
Dat het arm hondeke Jan Josten alle kruymkes van zijnes heeren tafel in dat groot
Rusland gevallen mogt op lekken? Hoe zou hij slingertongen. [...] Als ik van veel
schat en rijkdom hoor spreeken dan denk ik wel eens ik wouw het de mijne was.
In beide brieven komen ook verwijzingen voor naar overeenkomstige
begrippen en personen, zoals de Klaagliederen Jeremias, Faëton, Tantalus en
Paus Sixtus. De bewaard gebleven brief aan Thesingh moet dan ook een
eigenhandig door Jan van Elsland gemaakt afschrift zijn geweest. Op grond
van materiële en inhoudelijke overeenkomsten aarzelen we dan ook niet
langer om het Danckbaar antwoord en de correcties in Lourens’ Mengeldigten
te beschouwen als een autograaf van Jan van Elsland. Het grootste deel
van het Parijse handschrift (namelijk al hetgeen Lourens van Elstland heeft
geschreven) is te Batavia op papier gezet. Alles wat in ditzelfde handschrift