Sample chapter - kitlv

42
Lourens van Elstland
in de hand van Jan van Elsland is geschreven, kwam evenwel in Holland tot
stand. Dit is natuurlijk merkwaardig. Hoe we de gang van zaken zien, volgt
nu in een poging tot reconstructie die echter niet meer dan een hypothese
kan zijn.
Een reconstructie
Op hetzelfde papier met hetzelfde watermerk staan dus teksten van twee
auteurs die ze – op duizenden mijlen van elkaar verwijderd – op papier hebben
gezet. Dit lijkt een onmogelijke zaak. Wat zeker is, is dat Lourens van
Elstland vanuit Batavia contact is blijven houden met de familie in Haarlem.
Hij correspondeerde met zijn zwager Isaac Langeraert, met zijn broer Joost
en later met diens zoon Jan. Het pak papier dat hij plechtig de titel Lourens
van Elstlands Mengeldigten bestaande in verscheyde zinstoffen gaf, bevat een netschrift
van het werk dat hij in de loop der jaren heeft geschreven. Misschien
was het zijn bedoeling dit ooit bij terugkeer in patria te laten uitgeven, zoals
dit kennelijk ook het geval was met Pieter de Neyn, die in dezelfde tijd op
Ambon en te Batavia heeft gewoond. De Neyns Vrolyke uuren, bestaande uit
verscheide soorten van mengel-dichten zijn in 1681 te Amsterdam uitgegeven.
Het Parijse handschrift opent met twee gedichten ter ere van Speelman,
waarvan er een makkelijk te dateren is, want het is geschreven naar aanleiding
van Speelmans installatie als gouverneur-generaal op 25 november
1681. Het andere gedicht is een sonnet op het geschilderde portret van
Speelman door N. Dyckman. Speelman deed ook de dichtader van Pieter
de Neyn vloeien, want in diens bundel staat eveneens een gedicht bij een
afbeelding van Cornelis Speelman. 58
Dichten moet in het Batavia van de zeventiende eeuw geen onbekende
activiteit zijn geweest. De liefhebberij van het ‘verzensmeden’ was zo algemeen
dat zelfs een opperkoopman een door hem uitgebracht rapport met
verzen lardeerde. Bruiloften, verjaardagen en begrafenissen konden in de
‘gordel van smaragd’ niet zonder de begeleiding van passende Nederlandse
verzen plaatsvinden. 59 Het feit dat Lourens van Elstland dichtte, was dus
op zich niet uitzonderlijk, slechts het feit dat zijn werk van meer dan matige
kwaliteit is, maakt hem bijzonder. Overigens is het jammer dat het Parijse
handschrift geen enkel spoor bevat van zijn omgang met gelijkgestemde
literair bevlogenen in Indië. 60
58 De Neyn 1681:22. Overigens waren De Neyn en Van Elstland niet de enigen die een gedicht
hebben geschreven bij een afbeelding van Speelman (Stapel 1936:65-7).
59 De Haan 1911:732-4. De Haan gebruikt de term ‘verzensmeden’.
60 In zijn rondwandeling door Haarlem ziet Lourens zichzelf zitten in de rederijkerskamer De
Witte Angieren als jong gezel die nog moet luisteren en leren (Parijs, BN, MS. Néerlandais 61,
fol. 65r).