Sample chapter - kitlv

Inleiding 17
hen die dit gerucht verspreiden, van achterklap te beschuldigen, terwijl ze
wel degelijk scharrelt met een vroeger liefje (vers 1-115), scheldende vrouwen
die handgemeen raken op het toneel (vers 393-436), de echtgenote die
voor haar minnaar een list bedenkt, namelijk ze zal hem laten weten of de
kust al dan niet veilig is door stokjes met een afgesproken kleur in het raam
te zetten, dezelfde listige echtgenote raadt haar minnaar bovendien aan om
vriendschap met haar echtgenoot te sluiten om zo vrij toegang tot haar huis
te krijgen (vers 438-695, 979-87), de oudere drinkebroer die bij het verlaten
van de kroeg een paradoxale lofzang op de brandewijn houdt (vers 727-55),
de kwakzalfster die haar cliënt zijn linkerschoen laat uittrekken, vervolgens
vaststelt dat hij een slecht huwelijk heeft en dat hij liever in de kroeg zit dan
bij zijn vrouw, waardoor ze hem overtuigt van haar kwaliteiten als waarzegster
(vers 1170-8), de dagdromerij van een man over zijn toekomstige rijkdom
(vers 1288-314), de hele toverscène met een echtpaar dat een notoir slecht
huwelijk heeft en verstijfd van angst voor de duivel onder één deken ligt, terwijl
de kwakzalfster er met het goud en zilver vandoor gaat (vers 1427-528),
de ruzie die het echtpaar nadien maakt, waarbij de man zich opwindt over
het feit dat zijn vrouw een minnaar heeft en de vrouw de stommiteiten van
haar man breed gaat uitmeten, omdat hij zich heeft laten bedotten door een
kwakzalfster, de buurvrouw die zich bescheurt bij het horen van het relaas
over het optreden van de kwakzalfster (vers 1607-756) enzovoorts.
Tegenover deze traditionele kluchtelementen staat stof die toen vermoedelijk
voor het eerst in een Nederlandse klucht ter sprake kwam. Het gaat om
de Indische en Kaapse stof die in de monologen te vinden is. Ruim een kwart
van het aantal verzen is aan Indische toestanden gewijd. Die passages hebben
geen organisch verband met de intrige, ze zijn onnodig voor de ontwikkeling
ervan en vloeien er evenmin uit voort. Het ‘liaison des scènes’-principe van
het classicisme dat vanuit Frankrijk in het laatste kwart van de zeventiende
eeuw opgeld deed op de Amsterdamse Schouwburg, heeft Van Elstland in
elk geval niet toegepast. Die monologen dreigen enerzijds de toeschouwer
het zicht op de intrige te benemen en ze geven de klucht praktisch de lengte
van een blijspel, maar anderzijds geven ze de acteurs de kans om op de zaal
te spelen en een persoonlijk succes te behalen. Bij verwijdering van die monologen
zou men slechts een doorsnee Nederlandse klucht overhouden, één van
dertien in een dozijn. Dankzij het Indische element in de monologen bevat
het stuk een bijzondere instructie voor het publiek. De kern ervan is dat Indië
een uitweg biedt aan mensen met problemen hier in Holland. In het licht van
de seksegeschiedenis is het bovendien interessant om vast te stellen dat een
vrouw (Dieuwer) de positie van de vrouw in Indië weergeeft, terwijl een man
(Goosen) het lot van een mannelijke Indiëganger verwoordt.
Uit de mond van Dieuwer komen de volgende wetenswaardigheden:
voor een ongetrouwde vrouw die een kind heeft gekregen, is in Indië een