Sample chapter - kitlv

Inleiding 21
fol. 81v, regel 268). Het drankje helpt natuurlijk niets en Lijsgen lucht nu haar
hart bij de buurvrouwen. Die weten wel raad: ze zullen Jan geen pijn doen,
maar ‘hem doen springen op de deecken’. Lijsgen en de buurvrouwen zullen
zich als witte wijven of nachtmerries vermommen en bij Jan komen spoken
als hij slaapt. Zo gezegd, zo gedaan: ze rollen dronken Jan in een deken en
rollen hem zozeer heen en weer dat zijn hoofd daarvan nog meer tolt dan van
de drank. Daarbij zingen ze een liedje waarin ze hem ervan beschuldigen dat
hij zijn vrouw en kinderen gebrek laat lijden. Jan knijpt hem voor die boze
geesten en roept om zijn vrouw opdat ze hem uit deze benarde situatie zou
verlossen. Voor die geestesverschijningen wordt hij zelfs zo bang dat hij het
bewustzijn verliest. Wanneer hij weer bijkomt, is hij een ander mens geworden.
Hij belooft Lijsgen niet meer te drinken ‘al woumen mij schincken bier
en wijn om niet’ (Van der Laan 1938:78, vers 430; Trou moet blijcken 1997, fol.
84v, regel 600). Jan meent werkelijk voor de hellepoort te hebben gestaan: de
‘alven’ of duivelse kwelgeesten legden hem op een deken, weet hij nog, en
gooiden hem in de lucht over omheiningen en bruggen dat hij vloog: ‘Ick heb
noch een blaeu Ooch daer aff gehouwen’ (Van der Laan 1938:79, vers 446;
Trou moet blijcken 1997, fol. 84v, regel 620). Mocht hij weer in de verleiding
komen om in zijn oude zonden te hervallen, zegt Lijsgen, dan hoeft hij slechts
aan de deken te denken en zijn aandrang zal verdwenen zijn.
De overeenkomsten met Jan onder de deecken springen in het oog: de naam
Lichthart, de hoofdfiguur dronken Jan die zich door een kwakzalver laat
bedriegen, het bedrog met de deken waarbij Jan de suggestie van duivelse
tovenarij gelooft. Alleen het drastische besluit dat Jan neemt om Haarlem
met stille trom te verlaten en zijn Trijn aan Lichthart over te laten, valt anders
uit dan in Een Cluijt van Lijsgen en van Jan Lichthart. In vergelijking met de
zestiende-eeuwse Haarlemse ‘Cluijt’ eindigt Van Elstlands klucht niet positief
voor de hoofdfiguren, maar tamelijk wrang.
De titel Jan onder de deecken is op zich nogal merkwaardig, tenzij men
bedenkt dat Jan onder de deken een tegenstelling vormt met de zestiende–
eeuwse klucht van de Deeckenspringer waarin een Jan centraal staat die zich
niet onder een deken bevindt, maar die boven op een deken flink wordt
gejonast. We veronderstellen dan ook dat de zogenaamde Deeckenspringer in
Haarlem niet alleen in 1593 moet zijn opgevoerd, maar ook herhaaldelijk in
de periode daarna, al hebben we geen harde bewijzen daarvoor. In Haarlem
althans moet het een populair thema zijn geweest. In de achttiende eeuw zou
het opnieuw opduiken in Langendijks Don Quichot op de bruiloft van Kamacho
waar Sanche Pance door de kok Vetlasoepe en zijn maats in een spectaculaire
scène eveneens wordt gejonast op een deken (Langendijk 1973:156-8, vers
1403-43).